هز. پايكامبر هندك كوشاتماسينده موشريكلر سافينده ير الان كابيللر اوزرينه سريييلر ترتيپلميشتير. اوكاشه ب. ميهسان’ي، ايمرينه ورديگي كيرك كيشيليك بير بيرليكله ايسد كابيلسينين اوتوردوگی كامر’يه كوندرميشتير. او ندنله بی سريييايه كامره سفري دنيلميشتير. ايسدوگولاري موسلومانلارين كلديگيني دويونجه بولوندوكلاري بولكايي تركدە رك كاچميشلاردير. اوكاشه ب. ميهسان كاچانلاري تاكيپ ايتيرمميش و موسلومانلار هيچبير كاييپ ورمدن مدين’يه كري دونموشلردير.١٢٢ يينه هندك كوشاتماسينه كاتيلان سولايموگولارينه كارشي بير اسكري بيرليگين باشينده زايد ب. هاريسه كوندريلميشتير.١٢٣
بی اراده داهه ونجه رجي’ اولايينده موسلومان إیرشاد هايتيني پوسويه دوشورە رك بير كيسميني شهيت ايدن و بير كيسميني ده ايسير الاراك مكه موشريكلرينه إیدام ايتملري إیچين ساتان آطەل و كاره كابيللريني زالانديرماك و ايني زمانده مكه موشريكلرينه كوزداگي ورمك ماكسادييله هز. پايكامبر’ين ده كاتيلديگي بير سفر دوزنلنميشتير. بی سفرده هز. پايكامبر مدين’دن چيكتيكتان سونره اسيل هدفيني كيزلمك إیچين ونجه سوريي’يه كيدييور كيبي ياپميش، داهه سونره ايساس هدفه يونلميش و اوسفان’ه كادار إیلرلميشتير. بی اراده هز. پايكامبر’ين كلديگيني دويان ليهيانوگولاري كاچميشلاردير. هز. پايكامبر اوسفان’دان هز. ايبû بكير’ي اون كيشييله بيرليكت، بورايه اون يدي و مك’يه التميش دورت كيلومتره اوزاكليكته بولونان كاميم’ه كادار كوندرميش، او ده هرهانكي بير تهليكه إیله كارشيلاشمادان كري دونموشتور. بی سفره بني ليهيان كازوسي ادي وريلمكتدير.١٢٤
بی اراده هز. پايكامبر مدين-سورييه يولونداكي كابه موكيينده اوتلاتيلان یگرمی ساگمال دوسيني بير باسكينله ايله كچيرە رك اليپ كوتورن، دولري كوتمكته اولان ايبû زر ايل-كيفاري’نين اوگلی زر’ي ولدوروپ هانيمي لايلا’يي و دولري كاچيران فزاره كابيلسينين باشقاني اوياينه ب. هيسن’ي تاكيپ إیچين كابه كازوسي’ني ترتيپلميشتير. بی كازوايه إیسلام اوردوسونون كوناكلاديگي يره نيسبتله زûكارد كازوسي ده دنير. بی سفر سيراسينده چالينان دولردن سادجه اون تانسي كورتاريلابيلميش، ايبû زر ايل-كيفاري’نين هانيمي ده بير يولونی بولاراك و هز. پايكامبر’ين چالينان دولريندن بيريسينه بينە رك مدين’يه كلميشتير. بی كادين، دوشمانين ايليندن كورتولدوكتان سونره هز. پايكامبر’ه كلە رك “يا رسûلالل! بن، ايگر الل بني بی دونين اوزرينده كورتاريرسه الل ريزاسي إیچين اونی كوربان ايتمايي آطەميشتيم” دميشتير. بونون اوزرينه پايكامبريميز تبسوم ايدە رك شونلاري سويلميشتير: “و دوايي نه كوتو زالانديرييورسون! الل سني اونون اوزرينه بينديرييور، اونونله كورتارييور، سن إیسه اونی بوگازلاماك إیستييورسون! الل’ه ما’سييت اولان بير هوسوسته و ساهيپ اولماديگين بير شايدن آطەك اولماز. او بنيم دولريمدن بيريدير. ايوينه دون”!١٢٥
بی اراده مدين’يه یگرمی دورت ميل اوزاكليكته بولونان زو’ل-كاسا’يه إیكي سفر دوزنلنميشتير. بونلاردان بيرينجیسي مدينليلره ايت يايليم هايوانلاريني ياگمالاماك إیستاين سا’لبه كابيلسينه كارشي ترتيپلنميشتير. هز. پايكامبر، محمد ب. مسلمه باشقانليگينده اون كيشيليك بير بيرليك كوندرميش; بيرليك اویقويه دالديكلاري سيراده اوكه توتولموش، سادجه محمد ب. مسلمه اگير يارالي اولاراك كورتولابيلميشتير. زو’ل-كاسا’يه إیكينجی سفر ده يوكاريداكينين بڭزري بير سببه باگلي اولاراك، موهاريب، اينمار و سا’لبه كابيللري اوزرينه دوزنلنميشتير. هز. پايكامبر بی دفه ايبû اوبايده ب. راه’ي كيرك كيشييله كوندرميشتير. ايبû اوبايد، محمد ب. مسلم’نين يارالانديگي و اركاداشلارينين شهيت دوشتوگی يره كادار وارميش، ادي كچن كابيللر ده كوركاراك داگلاره كاچميشلاردير.١٢٦
هز. پايكامبر بڭزر سبپلرله بيركاچ دفه زايد ب. هاريسه كوموتاسينده سولايم، اينمار و سا’لبه كابيللري اوزرينه بيرليكلر سوكتميشتير. بی اراده زايد ب. هاريسه بير تيجارت كروانينين باشينده رپ ايينده سوريي’يه كيدركن فزاره كابيلسي تارافيندان انيدن باسكينه اوگراياراك اركاداشلاري شهيت ايديلميش و مالاري ايلريندن الينميشتير. بی هوجومدان كوچلوكله كورتولاراك مدين’يه دونن زايد، هز. پايكامبر تارافيندان يوكاريداكي اولايدان بير اي كادار سونره فزاره اوزرينه كوندريلميشتير. زايد’ين كوموتاسينداكي بيرليك فزاروگولاريني بوزكونه اوگراتميشتير.
بوراده موستاليكوگولاري ساواشي’ندان (٦/٦٢٧) بحث ایتمك إیستييوروز. واكيدي و بلازوري كيبي بازي كايناكلار، موستاليكوگولاري كازوسينين هندك ساواشي’ندان ونجه مايدانه كلديگيني كايددرلر. إیبن هيشâم، تابري و إیبن ابديلبر كيبي بير كيسيم تاریخچيلر إیسه هندك ساواشي’ندان سونره مايدانه كلديگيني كابول ايدرلر. بيز بی اولايين هندك ساواشي’ندان سونره مايدانه كلديگينه داير كوروشلري كابول ايتيك. چونكو، موستاليكوگولاري كازوسي’نده إیكي بين دوه و بش بين كويون كانيمت اولاراك الينديگي كايناكلارده كايدديلمكتدير. شايت بی كانيمتلر هندك’تن ونجه الينميش اولسايدي، بی كازودن بير اي كچمدن هندك كازمايه باشلايان هز. پايكامبر’ين و موسلومانلارين چاليشمالار ايسناسينده اچلق چكمملري كركيردي. هز. پايكامبر’ين بينلرجه كويونی و دوايي ساكلاييپ إینسانلاري اچ بيراكماسي دوشونولمزدي. ايريجه بی كازوده إیفك اولايي مايدانه كلميشتي; بير اي كادار واهيي كلمميشتي. داهه سونره واهيي كلميش و پايكامبريميز إیفتيراجيلاره زه ورميشتير. ايگر بی كازوه هندك ساواشي’ندان ونجه ووكی بولسايدي، إیفك اولايي إیله إیلكيلي كليشملرين هندك كازيمي ايسناسينده رايان ايتميش اولماسي كركيردي. هالبوكي هندك كازيمي ايسناسينده بی تور اولايلاردان باهيس يوقتور.١٢٧
پايكامبريميز، هوزاه كابيلسينين بير كولی اولان موستاليك كابيلسي ريسي هاريس ب. ايبû ديرار’ين ات و سيلاه ساتين الديكتان سونره چوردكي كابيللري ده يانينه الاراك مدينه اوزرينه يورويگينه داير هابر الدي. بی هابري يرينده تتكيك ايتمك اوزره يينه هوزاا’نين ايسلم كولونه منسوپ بورايده ب. هوسايب’ي جاسوس اولاراك كارشي تارافه كوندردي. بورايد، اونلاري دسلكلايكميش كيبي كورونە رك دوشمان اوردوسونون قرەركاهينه كادار سوكولدی و هابرين دوگرولوگونی وگرنە رك مدين’يه كلدي. بونون اوزرينه هز. پايكامبر يرينه زايد ب. هاريس’يي بيراكاراك بين كيشيليك بير كوووتله مدين’دن هاركت ايتي. مورايسي’ كويوسونون باشينده كارشيلاشتيگي دوشمانه ونجه هز. ومر’ي كوندرە رك اونلاري إیسلام’ه داوت ايتي. موستاليكوگولاري بی داوتي كابول ايتمديلر و همن چارپيشمايه باشلاديلار.١٢٨ فاكات إیسلام اوردوسی كارشيسينده توتوناماياراك ينيلديلر و اون ولی ورديلر. موستاليكوگولاريندان كانيمت اولاراك التي يوز وايه يدي يوز ايسير، بش بين كويون و إیكي بين كادار دوه اليندي. موسلومانلار ده يانليشليكله بير شهيت ورديلر. چارپيشمانين مايدانه كلديگي سويه نيسبتله بی كازوايه مورايسي’ كازوسي ده دنير. هز. پايكامبر مدين’يه كلينجه ايسيرلر اراسينده بولونان بني موستاليك’ين ريسي هاريس’ين كيزي جووايرييه إیله ايولندي. بونی دويان ساهابيلر، رسûل-ي ايكرم’ين اقراباسي اولاراك كابول ايتيكلري موستاليكوگولاريندان الديكلاري ايسيرلري سربست بيراكتيلار. بی ايوليليگين موستاليكوگولاري إیله موسلومانلار اراسينداكي دوشمانليگي كيدرديگي و هز. پايكامبر’ين جووايرييه إیله ايولنمسينين اسيل هدفينين بی كابيلايي إیسلام’ه ياكلاشتيرماك اولدیگی كورولمكتدير. نيتكيم بی ايوليليكتن سونره باشقانلاري هاريس ب. ايبû ديرار باشته اولماك اوزره موستاليكوگولاري إیسلامييت’ي كابول ايتميشلردير.١٢٩
بوراده ساواشتان سونره موهاجیرلر إیله اينسار اراسينده مايدانه كلن بير اولايه إیشارت ايتمك إیستييوروز. ساواش موسلومانلارين كاليبييتييله سونوچلانديكتان سونره مورايسي’ كويوسوندان سی چكركن موهاجیرلردن و هز. ومر’ين اوجرتله توتوگی ساييسي هجاه إیله اينساردان سينان ب. وبره اراسينده كاوكه چيكتي; هجاه، سينان’ه بيركاچ دفه ووردو. بونون اوزرينه سينان ب. وبره “يتيشين ايي اينسار” دييە رك اونلاري إیمدادينه چاگيردي. هجاه ده “يتيشين ايي موهاجیرلر” دييە رك موهاجیرلري إیمداده چاگيردي. نردايسه موهاجیرلرله اينسار بيربيرينه كيركتي. إیلري كلن كيمسلر ياتيشتيريجي كونوشمالار ياپتيلار. دورومه هز. پايكامبر موداهله ايدرك، بونون جاهيلييه هوكينين دا’واسي اولدیگونی سويلدي و “بيراكين بونو! بو، كوتو بير شايدير” بويوردو.١٣٠
موستاليكوگولاري كازوسي سونونده هز. âيش’يه ياپيلان إیفتيره (يفك) اولايينه كلين، هز. پايكامبر بی سفره هانيمي âيش’يي ده برابرينده كوتورموشتو. ساواشتان سونره مدين’يه دونولوركن اوردونون كوناكلاديگي بير يرده هز. âيشه دوسينين ماهميليندن إینيپ بير احتیاجيني كيدرمك إیچين اوردوكاهتان اوزاكلاشتي. دونوشونده كردانليگينين دوشتوگونی فاركتي و اونی ارامايه چيكتي. تام او سيراده هز. âيش، دوسينين اوزريندكي هودج ادي وريلن كاپالي، يووارلاك و اوستی كوبلي كافسينين إیچينده بولوندوگی سانيلاراك، اوردويه هاركت ايمري وريلدي. هز. âيشه كري دوندوگونده اوردونون كوناك يريندن اوزاكلاشتيگيني كوردی و كنديسيني المايه كلكلري اوميدييله بكلمايه باشلادي; و بی سيراده اویقويه دالدي. اوردی كجە واكتي كوناكلاديگي و هاركت ايتيگي إیچين١٣١ اولايين بی شكيلده مايدانه كليشي سون درجه تابييدير. وته ياندان اوردونون اردچيسي سافوان ب. مواتال، هز. âيش’يي كوردی و دوسينه بينديرە رك اوردويه يتيشتيردي. بی سفره كاتيلميش اولان مونافيكلارين ريسي ابدولاه ب. اوباي، درهال هز. âيشه إیله اونی اوردويه يتيشتيرن شاهيس هاكينده إیفتيرايه باشلادي. ميستاه ب. اوساس، هاسان ب. سابيت و هامنه بينت جاهش كيبي بازي موسلومانلار ده اونون إیفتيراسينه الت اولدیلار. هز. âيش’نين الايهينده كونوشانلاردان هامن، هز. پايكامبر’ين ديگر هانيمي زاينب’ين كيز كاردشي اولويوردو. بونی ده زاينب’ه اولان سوكيسيندن دولايي ياپميشتي. فاكات زاينب، هز. âيشه هاكينده كيز كاردشييله ايني كوروشی پايلاشماميشتير.
هز. âيشه ساواشتان دوندوكتن سونره بير اي كادار هاسته ياتي. بی اراده هز. پايكامبر’ين و هز. âيش’نين انه و باباسينين، دیدیكودولاردان هابري اولموشتو; فاكات كيزلارينه بوندان بحثتمميشلردي. هز. âيش، كنديسينه ياپيلان إیفتيرايي تسادوفن وگرندي. هز. پايكامبر’ين إیزنييله باباسينين ايوينه كيتي و اوزونتوسوندن گونلرجه اگلادي. انسي اونی تسلي ايتمايه چاليشييوردو. بويله بير شايه إیهتيمال ورماين و بی إیفتيرايه چوك اوزولن هز. پايكامبر هوكه ياپتيگي بير كونوشماده بازي آطەملارين، ايلسي هاكينداكي تاورينين كنديسيني راحتسيز ايتيگيني، ايلسيندن اییليك كوردوگونو، سافوان ب. مواتال’ه ده إیفتيره ايديلديگيني، اونی ده ایی اولاراك بيلديگيني; ايوينه انجاك كنديسييله بيرليكته كيرديگيني اچيكلادي.١٣٢ هز. âيش’يه كوونمسينه راگمن، يينه ده تام ايمين دگلدي. اونی بوشاييپ بوشامامه كونوسونده هز. علی، اوسامه ب. زايد و ديگر بازي كيمسلرله إیستيشâره ايتي. اوسام، إیسنادين يالان و اسيلسيز اولدیگونو، هز. âيشه و ديگر ايله فرتلري هاكينده اییليكتن باشكه بير شاي دوشونمديگيني سويلدي. هز. علی إیسه چوك كادين بولوندوگونو، هز. پايكامبر’ين، âيش’نين يرينه بير باشكاسييله ده ايولنبيلگيني سويلدي.
يفك اولايينين مايدانه كلمسيندن بير اي كادار سونره هز. âيش’نين سوچسوز اولدیگونی بيلديرن âيتلر نازيل اولدی. بی âيتلرد، ياپيلان دیدیكودولارين تامامن اسيلسيز و إیفتيره اولدیگی بيلديريلدي; هز. âيش’نين ناموسلی اولدیگی هابر وريلدي. مو’مينلرين بی اولايي إیشيتيكلرينده إیفتيره اولاراك دگرلنديرملري كركتيگي هاتيرلاتيلدي و بی شكيلده هاركت ايتماينلرين تاوري كيناندي. الل’ين، إینانميش إینسانلاري، بير داهه بونه بڭزر بير توتومی تكرارلاماكتان ساكينديريپ اويارديگي اچيكلاندي. إینانانلار اراسينده چيركين شايلرين ياييلماسيني ارزولايان كيمسلر إیچين دونياده ده اهيرته ده چتين بير ازاپ بولوندوگی بيلديريلدي.١٣٣ پايكامبريميز ماسوم اولدیگونه داير ايتلرين نازيل اولدیگونی هز. âيش’يه بيلديردي. هز. âيشه الل’ه هامدی سناده بولوندو. داهه سونره هز. پايكامبر هوكه بير اچيكلامه ياپاراك دورومی بيلديردي و نازيل اولان âيتلري اوكودو. إیفتيرايه ادي كاريشانلاره هاد زاسي اويكولانماسيني ايمرتي.١٣٤ بونلاردان هاسان ب. سابيت، هز. âيشه هاكينداكي بير كاسيدسينده اونون ناموسلی اولدیگونی ديله كتيرە رك وزور ديلميشتير.١٣٥
كور’ان’ده إیفتيرانين كوتو بير داورانيش اولدیگی ووركولانماكتادير. هر إیفتيرايه اوگرايان هز. âيشه كيبي شانسلي ده دگلدير. چونكی إیفتيرايه اوگرايانين سوچسوزلوگی هاكينده بوندان بويله âيت نازيل اولماياجاكتير. فاكات كور’ان-ي كريم بی كونوده اويولاجاك ايساسلاري انه هاتلارييله كوسترميشتير. بيلير-بيلمز، شوفه اوزرين، سوچسوز إینسانلار هاكينده تامامن تاهمينه داياناراك هوكوم ورمنين كوتولوگی ووركولانميش و اگير زالار كونولموشتور.
كايناكچا:
١٢٢. واكيدي، إیي، ٥٥٠-٥٥١; موستافه اگيرمان، “كامره سفري”، ديه كسييي، ٣٤١-٣٤٢.
١٢٣. إیبن سا’د، إیي، ٨٦.
١٢٤. واكيدي، إیي، ٥٣٥-٥٣٧; إیبن هيشâم، إیي، ٢٧٩-٢٨١; بلازوري، إی، ٣٤٨; تابري، إیي، ٥٩٥; إیبن ابديلبر، دورر، س. ١٨٥-١٨٦; اتيك ب. كايس ايل-بلادي، ماليمي مكه ايت-تاريهيييه و’لسرييي، مك، ١٩٨٠، س. ٢٠٥-٢٠٧.
١٢٥. واكيدي. إیي، ٥٣٧-٥٤٩; إیبن هيشâم، إیي، ٢٨١-٢٨٩; بلازوري، إی، ٣٤٨-٣٤٩; تابري، إیي، ٥٩٢-٦٠٤; هوسايين الكول، “كابه كازوسي”، ديه كسييي، ٢٦٧-٢٦٨.
١٢٦. واكيدي، إیي، ٥٥١-٥٥٢; إیبن سا’د، إیي، ٨٥-٨٦.
١٢٧. كنيش بيلكي و كونی هاكينده تاهليل إیچين بك. مهمت اپايدين، رسûلولاه’ين گونلوگو، اسلامبول ١٩٩٥، س. ١٢٠.
١٢٨. واكيدي، إی، ٤٠٧.
١٢٩. واكيدي، إی، ٤٠٤ ود.; إیبن هيشâم، إیي، ٢٨٩-٢٩٦; بلازوري، إی، ٣٤١-٣٤٢; تابري، إیي، ٦٠٤-٦١٠; إیبن ابديلبر، دورر، س. ١٨٨-١٩١.
١٣٠. واكيدي، إیي، ٤١٥; إیبن هانبل، إیيي، ٣٩٢-٣٩٣; بوهاري، إیو، ١٦٠.
١٣١. واكيدي، إیي، ٥٨٠.
١٣٢. إیبن هيشâم، إیي، ٣٠٠.
١٣٣. نûر سûرسي ١١-٢١.
١٣٤. إیبن هيشâم، إیي، ٣٠٢; إیبن هانبل، وي، ١٩٤-١٩٨; تابري، إیي، ٦١٠-٦١٩; إیبن سايييديناس، إیي، ١٣٩-١٤٨; موستافه فايده “ايش”، ديه إیي، ٢٠١-٢٠٥.
١٣٥. إیبن هيشâم، إیي، ٣٠٦.







یورم یاپ