هز. پايكامبر’ين هاياتي ديگر الانلارده اولدیگی كيبي چاليشمه كونوسونده ده إینسانلار إیچين ورنكتير. هر شايدن ونجه او، كور’ان-ي كريم’ين چاليشمه هاياتي و پرنسيپلري إیله إیلكيلي ايتلريني كندي هاياتينده اويكولاميشتير. بی الانده دوگرولوك، كوونيلير اولمه آطەلتي اويكولامه و سوزلرييله داورانيشلاري اراسينده چليشكي بولونمامه كيبي تمل إیلكلره اويموشتور. كيشينين چاليشماسيني، اورتيمده بولونماسيني و ايلسيني كچينديرمسيني، فاكير، يوقسوله يارديم إیچين چاليشمايي، الل يولونده جیهاد و گوندوزلري اوروچ و كجەلري نامازله كچيرمه إیله بير توتموشتور.١ اونون چاليشمه إیله إیلكيلي سوزلريندن بازيلاري شونلاردير:
“هيچ بير كيمسه كندي ايلينين ايمگي إیله كازانديگيندان داهه خیرلي بير لوكمه اسله يييمز.”٢
“الليم! تمبليكتن، كوركاكليكتان، إیهتييارليگين ورديگي دوشكونلوك و جیمريليكتن سانه سيگينيريم.”٣
“دوگری سوزلی و هر كونوده كوونيلن بير تيجارت آطەمي اهيرته پايكامبرلر، سيديكلر و شهيتلرله برابر اولاجقتير.”٤
“ينسانين ييييپ إیچتيكلرينين ڭ هلال و بركتلي اولاني، چاليشيپ كازاناراك ايلده ايتيگيدير.”٥
“بيرينيزين سيرتينده اودون دستسي تاشيماسي، ورسين وايه ورمسين، إینسانلاره كيديپ ايلاچماسيندان داهه اییدير.”٦
ن كوتو شارتلار آلتونده چاليشمايي داهي باشكالارينه يوك اولماكتان ایی كورن هز. پايكامبر’ين بی سوزلرييله إینسانلاري چاليشمايه تشويك ايتيگي، تمبليگي كوتولديگي، چاليشكان إینسانلاري دونيه و اهيرت موتلولوگی إیله موژدلديگي كورولمكتدير.
هز. پايكامبر إینسانلاري چاليشمايه تشويك ايتيگي كيبي، بيززات كنديسي ده چاليشميش و چاليشمه هاياتينين إیلكلريني كندي هاياتينده اويكولامه الانينه كويموشتور. چاليشمالاريني چوجوكلوگوندان إیتيبارن هاياتينين سونونه كادار سوردورموشتور. بيلينديگي اوزره او، چوجوكلوگونده چوبانلق ياپميش، كنچليگينده و يتيشكينليگينده تيجارتله مشكول اولموشتور. ١٢ ياشينده إیكن امجاسي إیله بيرليكته اوزون بير تيجارت يولجولوگونه چيكميشتير. ٢٥ ياشينده إیكن هز. هاتي’نين كروانيني اوجرت كارشيليگينده سوريي’يه كوتوروپ كتيرميشتير. تيجاري فاالييتلرينده مسلكتاشلارينين، تيجاري إیليشكيلرده بولوندوگی كيمسلرين و توم مكليلرين كوونيني كازانميشتير. اونون بوتون بی فاالييتلري كچيميني تمينه يونليك چاليشمالاردير. او، بوتون بونلارين يانينده سوسيال فاالييتلرده ده بولونموشتور. هاياتيني ايله اليركن كنيش بير شكيلده اوزرينده دوردوگوموز كيبي كنچليگينده هيلفو’ل-فودûل مييتينه كاتيلماسي و كاب’نين إینشاسي سيراسينده هاكمليك ياپماسي بونلاره كوزل بيرر ورنكتير.
هز. محمد (س.ا.س.) پايكامبر اولاراك كورولنديريلديكتن سونره چاليشمالاريني فاركلي و كنيش بير الانده سوردورموشتور. الل تارافيندان كنديسينه وريلن تبليگ كورويني يرينه كتيرمك إیچين توم كوجويله و هر تورلی كوچلوگه كوگوس كرە رك يرينه كوره بير دولت آطەمي، يرينه كوره ده بير كوموتان و كركتيگينده ده بير إیشچي اولاراك چاليشميشتير. بير داوتچي اولاراك مك’ده و بی شهرين ديشينده إیسلام’ي يايماك إیچين يوگون فاالييتلرده بولونموشتور. او، كور’ان-ي كريم’ده “كيتاپ و هيكمتي، إینسانلاره بيلمديكلريني وگرتن” بير كيمسه اولاراك تاكديم ايديلمكتدير. كنديسي ده بيززات مواليم اولاراك كوندريلديگيني إیفاده ايتميشتير. بی باگلامده او، ايگيتيم كورويني يرينه كتيرمك اماجييله هر كادمدن ساهابيلري ايگيتمك إیچين بير وگرتمن اولاراك چاليشميشتير.
يرينه كوره بير إیشچي كيبي چاليشتيگيني سويلميشتيك. هيجرت ايسناسينده كوناكلاديگي كوبا’ده مسجید ياپيليركن إیلك تاشي كنديسي كويموش، بونونله ده يتينمايە رك إینشاات چاليشمالارينه كاتكيده بولونموشتور. بير گون بی چاليشمالار ايسناسينده كوچلوكله كالديرابيلديگي بير تاشي كوجاگينه الير. بير ساهابي يانينه واراراك “يا رسûلالل! بابام انام سانه فده اولسون! ايليندكيني بانه ور” در. هز. پايكامبر “خیر! سن ده باشكاسيني ال” در. مسجیدين إینشااتي بيتينيه كادار چاليشماكتان كري دورماز. ساهابايي چاليشمايه تشويك ايدر. ايني شكيلده مسجید-ي نبوي’نين تملينه ده إیلك تاشي كنديسي كويار. موهاجیرلر و اينسارله بيرليكته چاليشير. كوبه مسجیدينده اولدیگی كيبي يينه بير گون كرپيچ تاشيركن بير موسلومان “يا رسûلالل! اونی بانه ور، بن تاشيياييم” در. فاكات او: “سن ده باشكه تاش الو تاشي! سن الل’ه بندن داهه محتاج دگلسين” در. هز. پايكامبر مسجیدين إینشااتينده اگير تاشلاري يوكلنير، كرپيچلري ايلبيسسينه دولدورور و تاشيردي. بی ايسناده ده “هايات انجاك اهيرت هاياتيدير. الليم! موهاجیرلره و اينساره راهمت اييل”٧ دردي. چاليشمالارييله موسلومانلاري جوشتوروردو. اومی سلم’نين انلاتيگينه كوره مسجید’ين إینشااتينده اونون چاليشماسينه احتیاج دويولماديگي هالد، تاش و كرپيچ تاشيميش; اونی كورن موسلومانلار ده كنديلرينين بوش دورمالارينين دوگری اولماياجاگيني سويلايە رك چاليشمالاريني هيزلانديرميشلاردير. هندك ساواشي’نده ده كازيلاجاك يرلري بيززات كنديسي چيزديگي كيبي، كنديسي إیچين كورولان تورك چاديريندان چيكيپ بيززات چاليشميشتير. كازمه كورك و هاته باليوزله چاليشميش، زمبيله توپراك تاشيميشتير.٨ كركتيگينده سوكوكلريني ديكميش، اياكابيلاريني تامير ايتميش،٩ كركلي كوردوگونده چارشي-بازاري كونترول ايتميشتير.
هز. پايكامبر ياپيلان إیشين كليشيكوزل دگل، دوزكون و ساگلام ياپيلماسينه ونم وريردي. بير وسيله إیله شونلاري سويلميشتير: “سيزدن بيرينيز بير إیش ياپتيگي زمان، اونی موكمل بير شكيلده ياپسين.”١٠
هز. پايكامبر موسلومانلاري چاليشمايه تشويك ايتميشتير. نيتكيم إیشي اولمايان بيريسين، âلتلر تمين ايدرك، اودون كسيپ ساتماسيني سويلميشتير: اينساردان بير شاهيس كليپ هز. پايكامبر’ه يوقسولوكتان شيكايت ايدر. سونره دونوپ شويله در: “اي الل’ين ايلچيسي! بير ايو هوكي إیچيندن كلديم كي، يانلارينه دونونيه كادار بازيلارينين ولموش اولاجاگيني سانييوروم.” پايكامبريميز “كيت، باك بيرشاي بولابيلە جك ميسين؟” در. آطەم كيدر و بير يايكي إیله بير بارداك كتيرە رك “اي الل’ين ايلچيسي! بی يايكينين ياريسيني يره سرييور، ياريسيني ده بورونويورلاردي. شی بارداكله ده سی إیچييورلاردي” در. پايكامبريميز “بی إیكيسيني بندن بير ديرهمه كيم ساتين الير؟” دييه سورار. بير آطەم “بن اليريم” در. پايكامبريميز “بير ديرهمي كيم ارتيرير؟” دييه سورار. بير باشكه آطەم “ونلاري إیكي ديرهمه اليريم” در. پايكامبريميز “بونلار سنيندير” در و آطەمي چاگيراراك اونه “بير ديرهمله ايلنه يييە جك ال، بير ديرهمله ده بير بالته ساتين الاراك بانه كل” در. آطەم ده ويله ياپار و كلير. هز. پايكامبر “شی وادييه كيت، اوراده نه بير ديكن، نه بير اودون بيراك. بانه ده اون گوندن ونجه كلم” در. آطەم ويله ياپار و سونره هز. پايكامبر’ه كلە رك “بانه ايمرتيگين شاي بركتلي اولدی” در. بونون اوزرينه پايكامبريميز شويله بويورور: “بو، سنين إیچين كييامت گونی يوزونده ديلنمكتن دولايي لكلر وايه تيرميك إیزلري اولاراك كلمندن داهه اییدير.”١١
كوبا’ مسجیدينده و بيلال-ي هابشî’دن سونره مسجید-ي نبوي’ده موززينليك ياپان سا’د ب. âيز ادلي ساهابي هز. پايكامبر’ه مالينين ازليگيندان دولايي شيكايت ايدر. هز. پايكامبر ده تيجارت ياپماسيني ايمردر. سا’د بيراز سلم اگاجي ياپراگي (قرەز) ساتين الير، اونی ساتاراك كار ايدر. بونی هز. پايكامبر’ه انلاتير. او ده تيجارتينه دوام ايتمسيني سويلر.١٢
پايكامبريميز دوروملارينه كوره وزورلولري بيله چاليشماكتان اليكويماميش، اونلارين تيجارت ياپماسيني كولايلاشتيريجي هوكوملر كتيرميشتير. بی توتومونه بير ورنك ورليم: تيجارتله مشكول اولان مونكيز ب. امر ادلي ساهابينين اقلي دنكسي بوزولور و ديلينده بير توتوكلق مايدانه كلير. بونه راگمن تيجاري فاالييتلريني دوام ايتيرير. فاكات سوركلي الدانير. هز. پايكامبر’ه كلە رك دورومونی انلاتير. هز. پايكامبر اونون تيجارت ياپماسيني، چاليشماسيني ياساكلامه يرينه كولايلاشتيرمه يولونه كيدر; اليشوريش ياپاركن، “الداتمه يوق” دمسيني و ساتين الديگي مالده اوچ گون موهاييرليك هاكينه ساهيپ اولدیگونی ساتيجييه سويلمسيني إیستر. مونكيز هز. اوسمان زمانينده بيله هز. پايكامبر’ين كنديسينه تانيديگي بی هاكي ساتيجيلاره كارشي كولانميشتير.١٣
فايداسيز و بوش شايلرله مشكول اولماماك و بوش دورماماك هز. پايكامبر’ين پرنسيپلريندن بيرييدي. اونون چاليشمه هاياتي إیله إیلكيلي اولاراك وريلن بی بيلكيلردن، چاليشكان بير إینسان ورنگي كارشيميزه چيكماكتادير. بی دورومده اونون دينلنمايه زمان اييريپ اييرماديگي اقله تاكيلابيلير. هالبوكي هز پايكامبر كركتيگينده دينلنمايه ده زمان اييرميشتير. هيجرتن همن سونره مدينليلرين داهه ونجه كوتلاديكلاري إیكي بايرامين يرينه رامازان و كوربان بايراملاريني كويموشتور. مشرû بايرام شنليكلرين، فولكلور كوستريلرينه و دوگونلرده كوتلامالاره إیزين ورميشتير. دوگونلرده داوتليلره إیكرامده بولونموش; بونی تاوسييه و تشويك ايتميشتير. ات و دوه ياريشلاري ترتيپلميشتير.
هز. پايكامبر پارانين پيياسايه ارزي كونوسی اوزرينده دورموشتور. او بی هوسوسته شويله بويورور: “كيم بير اقار وايه ايو ساتيپ ده پاراسيني اونون بڭزري بير شايه ياتيرمازسه اونون بركتيني كورممايه موستهاك اولموشتور.”١٤ تيجارتي تشويك ايتميش، تيجارت اورتاكليكلاري كورموشتور. تيجارتي تشويكله إیلكيلي شی سوزی چوك مشهوردور: “ريزكين اونده دوكوزی تيجارت، اونده بيري إیسه سورودیدیر.”١٥ بی سوزويله هز. پايكامبر تيجارتين بير ميلت إیچين نه درجه ونملي اولدیگونی ديله كتيرميشتير. بير دولتين ايكونوميسينده إیچ و ديش تيجارتين بويوك ونمي واردير. هز. پايكامبر تيجارتي تشويك ايتمك سورتييل، ايني زمانده مدني بير هايات تارزيني ده تشويك ايتميشتير. چونكی تيجارت، يرلشيك بير هايات تارزينين اولوشماسينه و إیمار فاالييتلرينين كليشمسينه وسيله اولماكتادير. هز. پايكامبر’ين ڭ ياكين اركاداشلاري تيجارتله اوگراشييورلاردي. سوزكليمي دورت هاليفه بيرر توكار إیديلر. هز. ايبû بكير، هز. پايكامبر’ين وفاتيندان بير ييل ونجه تيجارت اماجييله بوسرا’يه كيتميشتي.١٦ هز. پايكامبر تيجارتين يانينده زيرااتي ده تشويك ايتميشتير. اگاچ ديكمايه تشويك ايتيگي هاديسلر، ايني زمانده زيرااتي تشويك اولاراك دگرلنديريلمليدير.
هز. پايكامبر هر مسلك ايربابي إیل، مسلگي اوزرينده كونوشور، اونه مسلگينه اولان إیلكيسيني و سوكيسيني ارتيريجي هوسوسلاري، مسلگي إیله إیلكيلي اويولاجاك كورالاري و هوكوملري سويلردي. هز. پايكامبر كوچوك ساناتلاره ده ونم ورميشتير. اونون زمانينده يايكين اولان مسلكلر اراسينده مانيفاتوراجيليك، اتارليك، دميرجیليك، تارتيجيليك، سارافليك، ايجزاجيليك، ترزيليك و كويومجولق ساييلابيلير.
كايناكچا:
١. بوهاري، وي، ١٩٠; إیبن ما، إیي، ٧٢٤.
٢. بوهاري، إیي، ٩.
٣. بوهاري، إیيي، ٢٢٤.
٤. إیبن ما، إیي، ٧٢٤.
٥. إیبن ما، إیي، ٧٢٣.
٦. بوهاري، إیيي، ٩.
٧. إیبن هيشâم، إی، ٤٩٦.
٨. واكيدي، إیي،٤٤٦، ٤٥٣.
٩. إیبن سا’د، ٣٦٧.
١٠. إیبن سا’د، إی، ١٤٢.
١١. إیبن ما، إیي، ٧٤٠-٧٤١; كتاني، إیي، ٢٨٥.
١٢. إیبن هار، ايل-يساب، إیي، ٢٧.
١٣. إیبن هار، ايل-يساب، إیي، ٣٠٢-٣٠٣.
١٤. إیبن ما، إیي، ٨٣٢.
١٥. موناوي، فايزولكادير، إیيي، ٢٤٤-٢٤٥.
١٦. إیبن هانبل، وي، ٣١٦.







یورم یاپ