ا) واليليك و ويلايتلرين إیدارسي
يسلامييت مدينه ديشينه ياييلمايه باشلايينجه هز. پايكامبر، اراپ ياريماداسي’نين چشيتلي بولكلرين، شهيرلره و بازي كابيللره واليلر تايين ايتميشتير. كايناكلارده بونلاره “مير” و “âميل” ده دنيلمكتدير. ايريجه واليلرين ديشينده زكات تاهسيلدارلاري ده كورولنديرميشتير. بونلاره âميل دنيلمكتدير. âميلر زكات تاهسيل ايتيكلري كيبي كانيمت و جیزيه كيبي دولت كليرلرينين تاهسيلي إیله ده إیلكيلنيرلردي. هز. پايكامبر هرهانكي بير سبپله مدينه ديشينه چيكتيگي زمان يرينه وكيل بيراكيردي. اوردونون وايه كوچوك اسكري بيرليكلرين باشينده كنديسي سفره چيكاماديگي زمان ساهابيلردن بيريني كوموتان تايين ايدردي.
هز. پايكامبر ممورلاريني تايين ايدركن اتانديكلاري كوروه ايهيل كيمسلر اولمالارينه ونم وريردي. ايسكي إیدارجیلر موسلومان اولدیكلارينده اونلاري كندي واليسي اولاراك گنلليكله كوروينده بيراكيردي. فاكات يني واليلر ده تايين ايدردي. كابيللره گنلليكله كنديلري اراسيندان زكات مموری تايين ايدردي. واليلرين كورولري، بولوندوكلاري يرده هز. پايكامبر’ي تمسيل ايتمك، داوالاره باكماك، آطەلتي اويكولاماك، ايمنييت و اساييشي ساگلاماك، چكيشملري ونلمك، ناماز كيلديرماك، إیداري إیشلره باكماك، إیسلام’ين ياييلماسينه چاليشماك، بازن ده زكات توپلاماك… كيبي هوسوسلاردي. نيتكيم مركزدن وركي تاهسيلداري كوندريلمديگي دوروملارده والي وركيلري توپلار، بی ماكساتله ممورلار تايين ايدردي.
هز. پايكامبر’ين والي تايين ايتيگي بولكه و شهيرلرل، تايين ايديلن واليلر شونلاردير:
يمن: هز. پايكامبر، ساسانيلرين يمن واليسي بازان’ي إیسلامييتي كابول ايتمسي اوزرينه كوروينده بيراكميشتير. بازان’ين وفاتي اوزرينه يمن’دكي هر بولكايه يونتيجی تايين ايتميشتير. بازان’ين اوگلی شهر’ي اونون يرين، امير ب. شهر’ي كندي كابيلسي همدان’ه اتاميشتير. زبيد، ادن و يمن’ين ساهيل بولكسينه ايبû موسه ايل-ش’اري’يي; ند’ه مواز ب. بل’ي; هادراموت’ه زيياد ب. لبيد ايل-نساري’يي تايين ايتميشتير. شهر ب. بازان، هز. پايكامبر’ين هاستاليگي ايسناسينده يمن’دكي إیرتيدات هاركتي ايسناسينده ايسود ايل-انسي تارافيندان ولدورولموشتور.
باهراين: هز. پايكامبر إیسلام’ي تبليگ ايتمك، زكات و جیزيه توپلاماك اوزره ٨/٦٣٠ ييلينده الا ب. هادرامي’يي باهراين’ه كوندردي. الا، هز. پايكامبر’ين مكتوبونی مونزير ب. ساوا’يه وردي. مونزير، هز. پايكامبر’له بيركاچ دفه مكتوپلاشتيكتان سونره موسلومان اولدی. هز. پايكامبر الا ب. هادرامي’يي باهراين’ه والي تايين ايتي. بازي كايناكلارده الا’نين، بی كوروي هز. پايكامبر’ين هاياتي بويونجه سوردوردوگی زيكرديلير. ديگر بازي كايناكلارده إیس، داهه سونره اونون يرينه ايبان ب. سايد’ين تايين ايديلديگي كايدديلير.
ومان: هز. پايكامبر، امر ب. اس’ي إیسلام’ي تبليگ ايتمك و وركي توپلاماك اوزره اومان’ه كوندردي هز. پايكامبر وفات ايتيگي سيراده امر ب. اس اوراده والي اولاراك بولونويوردو.
مك: هز. پايكامبر، مك’نين فذي’نده موسلومان اولان اوماييوگولاريندان اتاب ب. ايسيد’ي بورايه والي اولاراك اتاميشتير. كنديسينه گونلوك بير ديرهم ده اوجرت تاهسيس ايتميشتير. اتاب بی كوروه كتيريلديگي سيراده یگرمی ياشلاريندايدي. مواز ب. بل’ي ده كور’ان، سونت و فيكيه وگر ایتمك اوزره اتاب’ين يانينده بيراكميشتير.٨
تايف: هز. پايكامبر، ساكيف كابيلسينين إیسلام’ه كيريشيني ارز ایتمك اوزره مدين’يه كلن هايت اويلري اراسينده بولونان اوسمان ب. ايبو’ل-اس’ي تايف’ه والي تايين ايتميشتير. هايتين ڭ كنچ اويسي اولان بی شاهيس، هايتين مدين’ده بولوندوگی سيراده هز. ايبû بكير’ين ديكاتيني چكميش; “بن بی كنجی ليياكاتلي اولاراك كورويوروم. كور’ان’ي ديگرلريندن فازله ايزبرلدي. دينين ايساسلاريني ياشاماده هايجانلي و ساميميدير” دييە رك هز. پايكامبر’ه ووموشتور. بونون اوزرينه هز. پايكامبر اونی تايف’ه والي تايين ايتميشتير. هز. ايبû بكير دونمينده ده تايف واليليگيني سوردورن اوسمان ب. ايبو‘ل–اس’ي هز. ومر اومان و باهراين واليليگينه اتاميشتير.
نجران: هز. پايكامبر نجران’داكي هاريس ب. كا’بوگولارينه امر ب. هازم’ي والي تايين ايتميش و كنديسينه اوراده ياپاجاگي إیشلري ده بليرتن بير تاليماتنامه ورميشتير. امر ب. هازم هز. پايكامبر’ين وفاتي ايسناسينده نجران’ده بولونويوردو.
هز. پايكامبر، بی كنيش إیداري و مالي يتكيلرله دوناتيلميش واليلرين ديشينده چشيتلي بولكلره و كابيللره وركي ممورلاري، زكات تاهسيلدارلاري تايين ايتميشتير. زكاتين فارز كيلينيشيني تاكيپ ايدن ييلارده زنكين موسلومانلار زكاتلاريني بيززات كتيريپ هز. پايكامبر’ه تسليم ايدييورلاردي. انجاك إیسلامييت اراپ ياريماداسي’نين چشيتلي بولكلرينه و مدين’يه اوزاك يرلره ياييلينجه زكاتلاري توپلاماك إیچين ممورلار تايين ايديلميشتير. بازي زكات ممورلاري و تايين ايديلديكلري يرلر شونلاردير: اديي ب. هاتيم: تاي و ايسد كابيللرين; ماليك ب. نوواير، تميم’ين بني هانزاله كولونا; كوداî ب. âمير ايد-دولي و سينان ب. ايبû سينان، ايسد كابيلسين; ابدولاه ب. ايبû رواهه و سواد ب. كازيييه ايل-بلوي، هايبر’; زيياد ايل-باهيلي، باهيله كابيلسين; سا’د ايد-دوسي، دوس كابيلسين; إیمريو’ل-كايس ب. اسباگ، كلب كابيلسين; زيبريكان ب. بدر، سا’دوگولارينا; امر ب. سايد، تايما’يا; اوياينه ب. هيسن، فزاروگولارينا; ايبû سوفيان، نجران’ا; يا’لا ب. اومايي، ند’; وليد ب. اوكب، موستاليكوگولارينا…
واليلرين مااشلاري دايمه مركز تارافيندان تسپيت ايديلميش; اونلارين ويلايت كليرلريندن إیستديكلري كادار مااش المالارينه موساده ايديلمميشتير. هز. پايكامبر، واليلري دوگرودان كنديسي تايين ايتيگي كيبي، ايني زمانده اونلاري دنتلردي.٩
ب) هاج ايميرليگي
بی كورو مك’نين فذي’ندن سونره إیهداس ايديلميشتير. مك’نين فذديلديگي ييلده هز. پايكامبر’ين وزل اولاراك هاج ايميري تايين ايتمديگي، بی كوروي مكه واليسي اتاب ب. ايسيد’ين يرينه كتيرديگي كورولمكتدير. ٩/٦٣١ ييلينه كلينديگيند، هاكين فارز كيلينماسي اوزرينه هز. پايكامبر هز. ايبû بكير’ي هاج ايميري تايين ايدە رك ٣٠٠ كيشيليك بير كافيلنين باشينده مك’يه كوندردي. ايرتسي ييل، ياني ١٠/٦٣٢ ييلينده هز. پايكامبر بيززات هاكتي. هز. پايكامبر’ين وفاتيندان سونره هاج فاريزاسينين ايمنييت إیچينده يرينه كتيريلبيلمسي إیشيني هاليفلر اوستلنميشلردير. هاليفلر بی كوروي يه بيززات كنديلري يوروتموشلر، كنديلري هاكه كيدمديكلري زمان إیسه كوونديكلري بير شاهسي هاج ايميري تايين ايتميشلردير.١٠
ج) ايلچيليك
هز. پايكامبر’ين چوره اولكلرين هوكومدارلارينه و بازي كابيللره ايلچيلر كوندرمسينين باشلانكيجي مدينه دونمينين إیلك ييلارينه دايانير. مكه موشريكلري، داهه ونجه هابشيستان’ه هيجرت ايتميش اولان موسلومانلارين كنديلرينه تسليم ايديلمسي إیچين نجاشî’يه ايلچيليك هايتي كوندرميشلردي. هز. پايكامبر اونلارين پلانيني سونوچسوز بيراكماك و هوكومدارين موهاجیرلر لهينه هوكوم ورمسيني ساگلاماك إیچين او سيراده هنوز موسلومان اولماميش بولونان امر ب. اوماييه ايدامري’يي هابشيستان هوكومداري نجاشî’يه كوندرميشتير. بی اولاي بدر كازوسي’ندن كيسه بير سوره سونره كرچكلشميشتير. بی دوروم، هز. محمد (س.ا.س.)’ين كورولي تايين ايتمده كوز ونونده بولوندوردوگی تمل إیلكنين ايهلييت اولدیگونی بير كره داهه اورتايه كويماكتادير.
داهه ونجه كوردوگوموز كيبي، هز. پايكامبر ٦/٦٢٨ ييلينده كرچكلشن هودايبييه انتلاشماسي’ندان سونره او دونمين نوفوزلی هوكومدارلاريندان التيسينه ايلچيلر و إیسلام’ه داوت مكتوپلاري كوندرميشتير. او، ايلچيلريني ساهابيلرين ڭ ليياكاتلي و موكتدر اولانلاري اراسيندان سچردي. ايلچيلرده اهلاك، يوز كوزليگي، هيتابت، إیكنه كابيلييتي، دوروستلوك، بيلكي وس. كيبي هاسلتلري اراردي. سيياسي كوروله كوندرديگي ايلچيلر اراسينده هنوز موسلومان اولمايان ده واردي. مسله امر ب. اوماييه ايد-دامري بيراز ونجه بحثتيگيميز كوروه كوندريلديگينده هنوز إیسلام’ي كابول ايتمميشتي. هز. پايكامبر، سوريي، إیراك و هابشيستان’ه ايلچي كوندريركن داهه ونجه او بولكلره كيتميش اولانلاري ترجیه ايدردي. ايلچيلرين، كوندريلديكلري اولكلرين ديليني بيلملرينه وزن كوستريردي. ديني وازيفه إیله كوندريلن ايلچيلرين هپسي ده إیسلامي كونولاره واكيف و ديني هوكوملري تيتيزليكله يرينه كتيرن ساهابيلردي.١١
د) كاتيپليك
هز. پايكامبر اومي اولدیگوندان، نازيل اولان كور’ان ايتلريني يازييه كچيرمك; وزليكله مدينه دونمينده كومشی دولتلرين هوكومدارلارينه و ديگر كابيله باشقانلارينه مكتوپ يازماك و اراپ كابيللرييله ياپيلان انتلاشمالاري كالمه الماك إیچين ساهابيلردن يازي بيلنلري كاتيپ اولاراك وازيفلنديرييوردو.
كايناكلاريميز گنلليكله هز. پايكامبر’ين واهيي، مكتوپ و انتلاشمه يازان كاتيپلرينين إیسيملريني هرهانكي بير تاسنيفه تابي توتمادان كارمه اولاراك ورمكتديرلر. بونون يانينده واهيي كاتيپلري إیله ساير إیشلرده كاتيپليك ياپانلاري ايري ايري زيكردنلر ده واردير. هز. پايكامبر’ين كاتيپلرينين ساييسي هاكينده چشيتلي كوروشلر واردير. بونلارين ساييسيني اون إیله سينيرلانديرانلار بولوندوگی كيبي، اوتوزدان فازله اولدیگونی و هاته كيرك اوچه اولاشتيگيني سويلاينلر ده واردر كي بونلارين إیسيملريني كايناكلاردان وگرنمكتاييز. هز. اوسمان، هز. علی، اوباي ب. كا’ب، زايد ب. سابيت، هاليد ب. سايد، هز. ايبû بكير و هز. ومر، هز. پايكامبر’ين ڭ مشهور كاتيپلريدير.١٢
) ادلي إیشلر
مدينه وسيكاسي، انتلاشمايه داهيل كروپلارين سيياسي، اسكري و مالي هوسوسلارده تاكيپ ايدكلري هاركت تارزيني تسپيت و تانزيم ايدييوردی بی وسيكه ايريجه ادلي الانده ده چوك باشاريلي بير ينيليك ساييلير. فرتلرين و هاته كابيللرين كندي هاكلاريني كنديلرينين كوروماسي اوسولونی كالديرميشتير. هوكوملري إینفاز ايتمك اوزره مركزي اوتوريته يتكيلي كيلينميشتير. الل و رسûلو، ديگر بير داييشله كور’ان و هاديس، هر إیكيسي بيردن يوكسك هاكملر اولاراك كابول ايديلميشتير.
هر تورلی داوه و إیهتيلافلار هز. پايكامبر تارافيندان چوزومه كاووشتورولويوردو. او، كە رك هوكûكي و كركسه زاî داوالاري كور’ان هوكوملري چرچوسينده چوزويور، كور’ان’ده بولونمايان هوسوسلار إیچين ده هوكوملر كويويوردو. هز. پايكامبر’ه كلن هيرسيزليك، زينه سارهوشلوك، آطەم ولدورم، يارالامه وب. اولايلارده سوچلولاره كور’ان’ين تسپيت ايتيگي زالار اويكولانييوردو. بی اراده داوالاري قرەره باگلاركن، كلە جك يوزييلارده اويكولاناجاك موهاكمه اوسولی هاكينده پرنسيپلر اورتايه كويويوردو.
زه داوالارينين يانينده هز. پايكامبر’ه هوكوك داوالاري ده كتيريلييوردو. اونه كلن بی تور داوالار اراسينده ميراس إیهتيلافلاري، توپراك مسللري، سی كويوسی مولكييتي داوالاري، سی هاكي إیهتيلافلاري، نسب، بورچ وس. كيبي داوالار بولونويوردو.
هز. پايكامبر’ين هاياتينده ووكی بولان و كنديسينين هوكوم ورديگي اولايلاره داير إیسلام تاریخينده موستاكيل ايسرلر بيله كالمه الينميشتير. إیبن تالا ايل-ندلوسي(و. ٤٩٧/١١٠٤)’نين كيتابی اقدييتي’رسûل ادلي ايسري بونلاردان بيريدير. بازي سيير كيتاپلارينده (مسلا شâمي’نين سيرسي’ند) هز. پايكامبر’ين هوكوملريند، فتوالارينده إیزلديگي هاركت تارزينه داير وزل كيسيملار ايريلميشتير.
هز. پايكامبر’ين كورولنديرديگي واليلر كورو ياپتيكلاري بولكلرده بازن كازاî إیشلري ده يوروتويورلاردي. هز پايكامبر ويلايتلرده كازاî إیشلره باكماك اوزره وزل اولاراك بازي ساهابيلري ده كورولنديرميشتير. هاته مدين’ده داوالارين چوگالماسي سببييل، وندن هاكيم سيفاتييله يوروتمكته اولدیگی كورولردن بير كيسميني ساهابيلرينه دورتميشتير. كنديسي ده تمييز يتكيسيني كولانميشتير. إیكي كاردشه ايت ارازي پارچاسي اوزرينه ياپيلان بير ايوين كيمه ايت اولدیگی هوسوسونده واريسلر، إیهتيلافه دوشرلر. مسلنين هالي إیچين هز. پايكامبر’ه باشوورورلار. او ده داوايه باكماك إیچين هوزايفه ب. يمان’ي كورولنديرير. هوزايفه بيززات ايوين يانينه كيدە رك كشيف و إینلملرده بولونور. شاهيتلري و بيليركيشيلري دينلر. سونونده ورديگي قرەري پايكامبر’ه بيلديرير. او ده هوزايف’نين ورديگي قرەري اونايلار.
هز. پايكامبر هاكيمليگ، هوكûكي كونولاري ایی بيلن، هاسيم تارافلارين دليلريني و هيللريني ڭ كوچلی بير شكيلده كاورامه كابيلييتينه ساهيپ اولان ساهابيلري تايين ايدردي. تايين ايتيگي كاديلارده ياشي بويوك اولمه شارتي ارامازدي. مسلا هز. علی إیله مواز ب. بل’ين، كادي تايين ايديلديكلرينده ياشلاري یگرمی بش جیوارينده إیدي. زايد ب. سابيت’ين ياشي إیسه داهه كوچوكتو. هز. پايكامبر’ين زمانينده هز. ومر، هز. علی، مواز ب. بل، ابدولاه ب. مس’ود، اوباي ب. كا’ب، زايد ب. سابيت، ايبû موسه ايل-ش’اري، اوكبه ب. âمير، هوزايفه ب. يمان كاديلق ياپميشلاردير. هز. پايكامبر تارافيندان سيرف ادلي كوروله تايين ايديلن إیلك كادي هز. علی’دير. او، بی كوروله يمن’ين نجران بولكسينه كوندريلميشتير. هز. پايكامبر هز. علی’دن، داوالي و داواجينين هر إیكيسيني ده دينلمديكچه هوكوم ورممسيني إیستميشتير. مواز ب. بل’ي ده كور’ان و إیسلام ايساسلاريني وگر ایتمك و ياركي كورويني يوروتمك اوزره يمن (ند)’ه كوندرميشتير. هز. پايكامبر’ين، هز. ومر’ه كندي هوزورونده هوكوم ورديرديگي ده اولموشتور. إیسلام’دان ونجه فرتلر و كابيللر اراسينده زالارين تاتبيكينده فاركلي موامله ياپيليركن، إیسلام’ده نسيل، سوي و بولكه اييريمي ياپيلماكسيزين آطەلت ونونده هركسه ايشيت هاكلار تانينميشتير.
هز. پايكامبر زمانينده ادلي دوروشمالارين ياپيلديگي موايين بير بينه دوروشمانين گونی و ساعتي يوقتو. او، جاميد، بازارده ايود، تارافلاري كابول ايدييور و همن داوايه باكييوردو. بونون يانينده مسجید-ي نبوي’نين بير كوشسينين دوروشمه سالونی اولاراك كولانيلديگي ده سويلنمكتدير. هز. پايكامبر، مدينه و چورسينين ادلي إیشلريني يوروتمكله برابر، اراپ ياريماداسي’نين هر تارافيندان كنديسينه داوالار كتيريلييوردو.
يسلام دولتينده كايري موسليم تباه ديني، هوكûكي و ادلي موهتارييته ساهيپتير. كندي ماهكملرينده كندي كانونلارينه تابي اولاراك ياشارلار. بونه راگمن، هز. پايكامبر’ه داوالاريني كتيرديكلريند، كندي كانونلاريني تاتبيك ايدييوردو. زيميلرله موسلومانلار اراسينداكي إیهتيلافلارده إیسلام ماهكملري يتكيلي إیدي.
سافوان ب. مواتال، هاكينده سويلديگي بير هيجیو دولاييسييله هاسان ب. سابيت’ي كيليچله يارالار. اولاي هز. پايكامبر’ه إینتيكال ايدر. او، هر إیكيسيني ده هوزورونه چاگيرير و إیفادلريني الير. تاهريكيندن دولايي هاسان ب. سابيت’ي كينار. فاكات سوچ سابيت اولدیگی إیچين سافوان’ين توتوكلانماسيني; شايت هاسان الديگي يارادان دولايي ولورسه اونه كيساس اويكولانماسيني ايمردر. بوندان سونره ارايه سا’د ب. اوباده كيرە رك “رسûلولاه’ين افي داهه چوك سوديگيني; انجاك ارالارينده آطەلتله هوكمتيگيني” سويلدي. هاسان ب. سابيت’ي و اقرابالاريني إیكنه ايدە رك داوادان وازكچملريني ساگلادي. بونلار هز. پايكامبر’ه كلە رك داوادان وازكچتيكلريني بيلديرديلر. سافوان ب. مواتال سربست بيراكيلدي. هز. پايكامبر بی كليشمدن چوك ممنون اولدی و هاسان ب. سابيت’ه بير بايراهه ماليكانسيني باگيشلادي. ايريجه ميسير’دان موكاوكيس’ين كنديسينه هدييه ايتيگي إیكي كاردش جارييدن بيري اولان سيرين’ي وردي. سا’د ب. اوباده ده بير باهچه باگيشلادي.١٣
ف) اسكري تشكيلات
هز. پايكامبر، ساوونمه و كركتيگينده إیسلام داوتينين ونوندكي اينكلري كالديرماك إیچين اوردوسونون باشينه كچە رك ساواش مايدانلارينده كاهرامانجه چارپيشميشتير. اونون ساگليگينده وزل اولاراك، دواملي و موواززاف بير اوردی موجوت دگلدي. إیچ كوونليگي ساگلاماك إیچين پوليس تشكيلاتي ده يوقتو. ايلي سيلاه توتان هر موسلومان، دينين هيزمتيند، اسكرليك كوروي إیله موكلفتي. بير سفر ترتيپلمك وايه بير سالديرييه كارشي كويماك كركتيگينده هز. پايكامبر كونولولري چاگيرير، بير كاييت دفتري اچيلير و هر آدای بورايه اديني كايدتيريردي. تسپيت ايديلن گوند، كونولولر، سيلاهلاري، بينكلري، سفر ازيكلاري… إیله شهير ديشينده بير قرەركاهته توپلانيرلاردي. هز. پايكامبر اورايه كلير، اسكرلري تفتيش ايدردي. هر سفر إیچين كركلي اسكر ساييسيني كنديسي قرەرلاشتيريردي. كندي إیمكانلارييله كنديني تتشيز ايدماينلري دولت بوتچسيندن دوناتيردي. اسكر توپلامه إیشي كابيله باشقانلاري واسيتاسييله ياپيليردي. همن هر سفرد، كيدگي بولكايه اوردويی ڭ كيسه و ايمنييتلي يولدان اولاشتيراجاك بير كيلاووز اراشتيرير، اويكون كيشایی بولدوگونده كيلاووز تايين ايدر، اونون رهبرليگينده هاركت ايدردي.
سفره چيكاجاك بير اوردونون كوماندانيني هز. پايكامبر تايين ايدردي. شايت بيززات سفره چيكميشسه كنديسينه باگلي كوموتانلاري تايين ايدردي. اوردی كلاسيك شكيلده ونجو، اردجي، ساگ كانات، سول كانات و مركز اولماك اوزره بش كيسمه ايريلييوردو.
اسكري بيرليك و كيتالارين توپارلانماسي و تشكيلي گنلليكله كابيللره بيراكيليردي. شايت بازي كابيللردن كلنلر چوك آز إیس، بونلار ديگرلرييله بيرلشتيريليردي. سفره چيكان اوردی إیچيند، كسين چيزكيلر اولماماكله بيرليكت، چشيتلي كوموته كادملري واردي.
وردونون قرەركاهي، نوبتچيلر واسيتاسييله كجە-گوندوز كورونوردو. ايسيرلر سوركويه چكيلە رك وايه إیلري كشيف كولاري كوندريلە رك سفره چيكيلمادان ونجه دوشمانين دورومی هاكينده بيلكي توپلانيردي. كشيف بيرليكلري واسيتاسييله دوشمانين إیزيني سورم، پوسی كورمه و جاسوسلق كيبي ساواش تاكتيكلري بيلينييوردو. هز. پايكامبر بيلكي توپلاماك إیچين جاسوس كولانديگي كيبي، دوشمان جاسوسلارينه كارشي ده كركلي تدبيرلري الييوردو. اوسامه ب. زايد’ي سوريي’يه سوكدركن اوندان كيلاووزلار كيرالاماسيني، وندن جاسوسلار و كوزجولر سوكتمسيني إیستميشتير.١٤ دوشمانين كان دوكولمكسيزين بويون ايگمسي إیچين، كركلي تدبيرلره باشوورويوردو.
هز. پايكامبر، دوشماني شاشيرتمه متوتلاريني اويكولاردي. مدين’دن ايريلمادان ونجه اسيل كايسيندن باشكه بير اماجي وارميش كيبي بير شâييه يايديريردي. باشلانكيچته اسيل هدفيندن باشكه بير إیستيكامته يوروردو. سونره بير دونوش ياپاراك يولونی دگيشتيريردي. تاهميني مومكون اولمايان تنهه يولاري سچردي. تبوك سفري هاريچ، اسيل هدفيني گنلليكله كيزلي توتموشتور.
هز. پايكامبر، هيجرت يورويوشی ده داهيل، كاتيلديگي ساواشلارده و كوندرديگي سريييلرده بايراك (ليوا) و سانجاك (راي) كولانميشتير. هر زمان ساواشتان ونجه دوشماني ينيدن و بير كره داهه إیسلام’ه داوت ايدردي. شايت كنديسي سفره چيكمييورسه كوندرديگي كوموتانلاره بی كوراله اويمالاري إیچين كسين تاليمات وريردي. ساواش گنلليكله موبارزه (تكه تك دوووشم) شكلينده باشلاردي.
هز. پايكامبر، روزكارين و گونشين، ساواشان اسكرلر اوزريندكي تسيرلريني بيلييوردو. او دونمده ساواشلار -هندك، تايف و هايبر كوشاتمالاري هاريچ- ، گنلليكله ياريم گون سورموشتور. هز. پايكامبر، ساواش ايسناسينده گونشين موسلومان اسكرلرين كوزونی راحتسيز ايتممسي إیچين، اوردوسونی اونه كوره موزيلنديرييوردو. دوشمانه كارشي ارازي اوستونلوگونی ساگلايابيلمك إیچين اويكون بولكايي سچييوردو.
ساواشلارده كورويوجی سيلاه اولاراك زيره، كوكان و ميگفر; يارالاييجي و ولدوروجی سيلاه اولاراك ده كيليچ، اوك، ياي، ميزراك و كاركي; يارديمجي سيلاه اولاراك مانجينيك و دباب; بينك هايواني اولاراك داهه زيياده ات و دوه كولانيلييوردو. اسكرلرين سيلاه اركاداشلاريني دوشماندان اييرابيلمسي إیچين هر سفرده ايري اولماك اوزره بير پاروله (شيار) سچيلييوردو. او دونمده هنوز اونيفورمه موجوت دگلدي.
شوفسيز دوشمانين جانينه و مالينه زارار ورم، ساواشته تابيي بير دورومدور. دوشمان ولدورولبيلير، ايسير ايديلبيلير. فاكات إینسان هايسييتينه ياكيشمايان هاركتلر و ولولره إیشكنجه ياپماك، هز. پايكامبر تارافيندان ياساكلانميشتير. ولولرين، جانلي وارليكلارين ياكيلماسي كيبي داورانيشلاره موساده ايديلمميشتير. إینسانين ساگ إیكن وايه ولدوكتن سونره بير اوركانينين كسيلمسي (موسل) ياساكلانميشتير. چونكی بی تور بير اويكولامه إینسان اونورونه ياكيشمايان، سادجه كين و نفرتي ارتيران بير داورانيشتير. بازي ازيلي دوشمانلارينه موسله ياپماسيني إیستاينلره هز. محمد (س.ا.س.) “بن اونه موسله ياپمام. پايكامبر بيله اولسام الل ده بني ايني شكيلده زالانديرير” دميشتير١٥ هز. پايكامبر كوندرديگي اسكري بيرليكلر، إینسانلاره ساگ إیكن ده ولدوكتن سونره ده إیشكنجه ياپمالاريني ياساكلاميشتير.١٦
دوشمان تارافته ساواشان ايرككلر ديشينده كالان سيويلرين، ياني چوجوكلارين، ياشليلارين، دين آطەملارينين، إیشچيلرين، هيزمتچيلرين، ساكاتلارين، كادينلارين و ساواشله إیلكيسي بولونمايان ديگر كيمسلرين، ساواشه إیشتيراك ايتمديكلري مودتچه ولدورولملري ياساكلانميشتير. ساواش ايسيرلرين، ولدورولم، فيديه كارشيليگي وايه موبادل، ياني موسلومان ايسيرلره كارشيلق سربست بيراكمه شارتلي سربست بيراكمه كوللشتيرمه و كارشيليكسيز سربست بيراكمه (كي هز. پايكامبر دونمينده ڭ فازله اويكولانان اوسول بودور) كيبي موامللر ياپيليردي. هز. پايكامبر ايسيرلره ایی داورانيلماسيني إیستميش، اونلاره ايزييت و إیشكنجه ياپيلماسيني ياساكلاميشتير. كنديسيندن بيلكي الماك إیچين بيله اولسه ايسيره باسكي ياپيلماسينين اويكون اولماديگينه إیشارت ايتميشتير.١٧
كايناكچا:
٨. إیبن هيشâم، إیي، ٥٠٠.
٩. إیبن هيشâم، إیي، ٦٠٠.
١٠. تابري، إیيي، ١٢٢.
١١. إیبن هيشâم، إیي، ٦٠٦-٦٠٨; إیبن هاديد، إی-يي، ١٤٣-٤٢٨; (بی ايسرده هز. پايكامبر’ين كيرك سكيز ايلچيسينين بييوگرافيسي و مكتوپلارله إیلكيلي كنيش بيلكيلر ير الماكتادير).
١٢. هشيياري، كيتابو’ل-ووزرا’ و’ل-كوتاب، تاه. موستافه ايس-ساكا’ و دگر. كاهيره ١٩٨٠، س. ١٢-١٤; إیبن هودايد، ايل-ميسباهو’ل-مودي، س. ٢١-١٤٢; موستافه ا’زامي، اسر-ي ساادته يازي و واهيي كاتيپلري، بوتون يونلرييله اسر-ي ساادته إیسلام، إی، ٣٦٨-٤٦٢.
١٣. واكيدي، إیي، ٤٣٦-٤٣٨; إیبن هيشâم، إیي، ٣٠٥-٣٠٦; هز. پايكامبر دونمينده ادلي تشكيلات إیچين بك. هاميدولاه، إیسلام پايكامبري، إیي، ٩٧٠-٩٩٤; فاهرتين اتار، “اسر-ي ساادته ادلييه تشكيلاتي”، بوتون يونلرييله اسر-ي ساادته إیسلام، إیيي، س. ١٠٥ ود.
١٤. ماكريزي، س. ٥٣٦.
١٥. واكيدي، إیي، ٥٧٠.
١٦. واكيدي، إی، ١٠٧.
١٧. هز. پايكامبر’ين اسكري يونويله إیلكيلي اولاراك بك. هاميدولاه، هز. پايكامبر’ين ساواشلاري، س. ٢٢٧-٢٩٠; ماهمود شîت هاتاب، كوموتان پايكامبر، چو. احمد اگيراكچه اسلامبول ١٩٨٨; كتاني، هز. پايكامبر’ين يونتيمي (ت-تراتيبو’ل-يدارييي)، چو. احمد وزل، إی-ييي، اسلامبول ١٩٩٠; هاميدولاه، إیسلام پايكامبري، إیي، ٨٨١-٩٩٤.







یورم یاپ