هز. پايكامبر، ساهابنين كارشي كارشييه كالديگي سيكينتيلاردان دولايي اوزولويور، انجاك ايليندن بير شاي كلمييوردو. سونونده اونلاره “الل چكتيگينيز سيكينتيلاردان كورتولمانيز إیچين بير يول كوسترينيه كادار هابشيستان’ه كوچ ايتسنيز ایی اولور. زيره اوراده يانينداكيلردن هيچ بيرينه زولوم ياپيلمايان بير هوكومدار واردير” دييە رك بی اولكايه كيتملريني تاوسييه ايتي.
بونون اوزرينه موسلومانلاردان بير كيسمي هابشيستان’ه كوچ ايتيلر. بو، إیسلام’ده إیلك هيجرتير. كايناكلار هابشيستان’ه هيجرتين إیكي كز اولدیگونو، بيرينجیسينين پايكامبرليگين ٥. ييلينده (م. ٦١٥) و رپ ايينده كرچكلشتيگيني كايددرلر. بيرينجی هابش هيجرتينه كاتيلانلارين، دوردی كادين، اون بيري ايركك اولماك اوزره توپلام اون بش (بازي كايناكلارده اون التي) كيشيدن إیبارت اولدیكلاري كايناكلارده كايدديلمكتدير. بونلار، اوسمان ب. افان و هانيمي روكيي، ايبû هوزايفه ب. اوتبه و هانيمي سهله بينت سوهايل، ايبû سلمه و هانيمي اومی سلم، âمير ب. ربيه و هانيمي لايلا بينت ايبû هاسم، زوباير ب. اووام، موس’اب ب. اوماير، ابدوراهمان ب. اوف، اوسمان ب. ماز’ون، ايبû سبر، هاتيب ب. امر و سوهايل ب. بايدا’دير. كورولدوگی كيبي بونلاردان بازيلاري هانيمي إیله بيرليكته كيتميشلردير. بی موهاجیرلر كيميسي بينكلي، كيميسي ده يايه اولاراك كيزليجه كيزيلدنيز كنارينه شوايبه ليماني’نه كادار كيتيلر. ليمانه تام او سيراده إیكي تيجارت كميسي كلميشتي. اوجرت كارشيليگينده بی كميلره بينە رك ساگ-ساليم هابشيستان توپراكلارينه اياك باستيلار. كورايش موشريكلري اونلاري ياكالاماك اوزره پشلريندن آطەملار كوندرديلر. فاكات بی آطەملار موهاجیرلره يتيشمديلر. موهاجیر موسلومانلار اوراده هوزور و كوون إیچينده ياشامايه باشلاديلار.٥٦
موسلومانلار باشكه بير بولكايه دگل ده وزليكله نيچين هابشيستان’ه هيجرت ايتميشلردير؟ بی سورويه اراپ ياريماداسي’نين چشيتلي بولكلريني، موسلومانلارين اورالاره هيجرت إیمكاني اولوپ اولماديگي اچيسيندان دگرلنديرمك سورتييله واپ ورمك مومكوندور. هر شايدن ونجه ارابيستان’داكي اراپ كابيللريندن هرهانكي بيرينين يانينه هيجرت ايدمزلردي. چونكی بی كابيللر هنوز موشريك إیديلر. چشيتلي وسيللرله مك’يه كلديكلرينده كنديلريني إیسلام’ه داوت ايدن هز. پايكامبر’ه هيچبيري هنوز اولوملی واپ ورمميشتي. اوستليك بی كابيللر كورايش موشريكلري إیله إیرتيبات هالينده إیديلر. موسلومانلار إیچين كورايش’له ارالارينين اچيلماسيني إیستمزلردي. ارابيستان’ده اوتوران ياهودي و هريستييانلارين هاكيم اولدیكلاري بولكلره كيدمزلردي. زيره ياريماداداكي ياهودي و هريستييانلار بيربيري إیله چكيشمه إیچينده و يكديگرينه كارشي ايكمنليك كورماكته بيربيرييله ركابت هالينده إیديلر. اونلار يني بير راكيپ إیستمزلردي. يمن بولكسينه ده هيجرت ايدمزلردي. چونكی بوراسي مجوسي إیران’ين سوموركسي إیدي. سماوي بير ديني كابول ايتمايه ياناشماديكلاري كيبي، بی دينه منسوپ اولانلاري ده كابول ايتمزلردي. إیراك و سورييه بولكسي ده موسلومانلارين هيجرتينه ايلوريشلي دگلدي. زيره بی إیكي بولكايه اولاشماك زور اولدیگی كيبي، كورايشليلرين بی بولكلرله ياكين تيجاري إیليشكيلري واردي. داهاسي، بورالارده إیران و بيزانس نوفûزی هاكيمدي. بونون يانيسيره بی بولكلرين إیدارجیلري هوكه زولوم ياپييورلاردي. اومان بولكسينده ده زولوم هاكيمدي. دولاييسييله تك كوونلي بولكه هابشيستان’دي. نيتكيم هز. پايكامبر ده اورايي تاوسييه ايتميشتير. هز. پايكامبر’ين وزليكله اورايه هيجرتي تاوسييسيندن، اونون دونيايي ایی تانيديگيني ده انلييوروز. موسلومان موهاجیرلر هابشيستان’ده كە رك هوكومدار و كركسه هوك تارافيندان ایی موامله كورموشلر، إیبادتلريني سربستچه ياپميشلار، ايزييتله كارشيلاشماميشلار و كيمسدن كوتو بير سوز إیشيتمميشلردير.
بی سيراده هابشيستان’داكي موهاجیرلردن بازيلارينين مك’ده مايدانه كلن بير اولاي سببييله هيجرتن دورت اي كادار سونره مك’يه دوندوگو، انجاك اولايين اسيلسيز اولدیگونون آڭلاشيلماسي اوزرينه تكرار هابشيستان’ه كيتيكلري سويلنير. هيجرت رجب ايينده كرچكلشميشتي. موهاجیرلر اوراده شابان و رامازان ايلارينده كالميشلار، شووال ايينده كري دونموشلردير. بيراز سونره بحثدگيميز اولاي إیسه رامازان ايينده مايدانه كلميشتير.٥٧
بازي إیسلام تاریخي كايناكلارينده ير الان و “كارانيك كيساسي” دييه بيلينن بی هابره كوره پايكامبريميز كاب’نين يانينده نجم سûرسي’ني اوكوركن، “كوردونوز می او لات و اوززا’يي؟ و اوچونجولري اولان وتكيني، منات’ي”٥٨ âيتلريني اوكودوكتان سونره كûيا “بونلار يوكسك كوگولاردير، اونلارين شفااتلاري اومولور” سوزلريني شايتان’ين تلكيني إیله سويلميش! سجده ايتينه كلينجه سجدايه وارميش، بوتون كافيرلر ده سجده ايتميشلر! موشريكلر، پوتلارينين هز. پايكامبر تارافيندان ووولمسينه سوينميشلر. اقشام اولونجه برايل الايهيسلام كلە رك هز. پايكامبر’ه “الل تارافيندان واهيديلماين سوزلري سويلديگيني” بيلديرميش. هز. پايكامبر بونه چوك اوزولموش، شايتانين سويلديگي سوزلري إیپتال ايتميش!.٥٩
هابشيستان’ه هيجرت
يبن سا’د و تابري كيبي ڭ ايسكي إیسلام تاریخي موليفلرينين دوگرولوگونی اراشتيرمادان ايسرلرينه الديگي بی ريوايتي، موسلومان âليملر، سوزلرينين چليشكيلي، راويلرينين زاييف، سنتلرينين كوپوك و هر شايدن ونجه توهيد إینانجينه ايكيري اولماسي كيبي چشيتلي يونلردن ايلشتيرييه تابي توتموشلار و اويدورمه اولدیگونی اورتايه كويموشلاردير. هز. پايكامبر’ين، موجادله إیچينده بولوندوگی پوتلاري وووجی سوزلر سويلمايگي اورتادادير. نيتكيم، نجم سûرسي’نين ١٩. و ٢٠. ايتلري پوتلاري، پوتپرستليگي كوتولمكته و بونلارين انلامسيزليگيني اچيكلاماكتادير. بی ايتلرين همن پشيندن هز. پايكامبر’ين پوتلاري وون إیفادلر كولانميش اولماسي إیمكانسيزدير. بلكي بی إیفادلري موشريكلردن بيريسي كولانميش اولابيلير. نيتكيم ساهيه ريوايتلرده پوتلاري وون إیبارلر ير الماماكتادير. موهتملن ايسكي تاریخ يازارلاري بی ريوايتي، إیلاهي واهيين شايتانلارين هر تورلی سالديريلارينه كارشي كوروندوگونی إیفاده ايتمك كيبي ایی نييتله كيتاپلارينه الميشلاردير. فاكات پكچوك باتيلي يازار، اوزلاشمه نوكتاسيندان و موهاجیرلرين كري دونمسيندن٦٠ هاركتله كارانيك هيكايسيني دوگری كابول ايدە رك يني يوروملارله سيك سيك گوندمه كتيرميشلر; إیسلام’ه سالديرماك و واهيي موسسسينده شوفه اويانديرماك إیچين مالزمه اولاراك كولانميشلاردير. سون اولاراك ١٩٨٨ ييلينده هينت اسيلي إینكيلتره واتانداشي سلمان روشدي تارافيندان يازيلان “شايتان âيتلري” كيتابي إیله كونی تكرار گوندمه كلميشتير. كارانيك مسلسينه اچيكلق كتيرمك اماجييله إیسلام دونياسينده و اولكميزده چوك ساييده اراشتيرمه ياپيلميشتير.٦١
كايناكچا:
٥٦. إیبن إیشاك، س. ١٥٤-١٥٩،١٩٤ ود.; إیبن هيشâم، إی، ٣٢١ ود.; إیبن سا’د، إی، ٢٠٤-٢٠٥; تابري، إیي، ٣٢٩ ود.
٥٧. إیبن سا’د، إی، ٢٠٦.
٥٨. نجم سûرسي ١٩-٢٠.
٥٩. إیبن سا’د، إی، ٢٠٥-٢٠٦; تابري، إیي،٣٣٧-٣٤٣.
٦٠. مسله بك. دوزي، تاريه-ي إیسلامييت، چو. ابدولاه ودت، ميسير ١٩٠٨، س. ٧٢.
٦١. إیبن سايييدناس، إی، ٢١٥; احمد هامدي اقسكي، “هاتمو’ل-نبييا هاكينده ڭ چيركين بير إیسنادين ردييسي”، سادلشتيرن: م. هايري كيرباشوگلو، إیسلامي اراشتيرمالار دركيسي، جیلت ٦، سايي ٢، س. ١٢٥-١٤١ و جیلت ٦، سايي ٣، س. ١٩٩-٢٠٧. إیسمايل راهوگلو، “كارانيك مسلسينين إیستيسمارجيلاري”، ا.و. إیلاهييات فاكولتسي دركيسي، كسكسيو، انكاره ١٩٨١; هوسايين هاتمي، شايتان ايتلري، اسلامبول ١٩٨٩; سابري هيزمتلي، “كارانيك مسلسي اوزرين”، إیسلامي اراشتيرمالار دركيسي، جیلت ٣، سايي ٢، س. ٤٠-٥٨، انكاره ١٩٨٩.
یورم یاپ