گونجل عثمانلی توركجسی خبرلر

مونيس تكينالپ تاكمه ادلي مويز كوهن’ين إیجرااتلاري! شوك دتايلار…

الصورة الرمزية لـ مسعود

تاریخ مراكليلاري، اراشتيرمالاري سيراسينده بازان ادي دويولماميش بيريلرينين، بكلنمديك ير و زمانلارده كورونوپ كورونوپ كايبولدوكلاريني فارك ايدرلر… سونره كيسه ياهوت اوزون بير سسيزليك و اومولماديك بير يرده يني بير چيكيش… دايمه تانينميش إیسيملرين يانينده و ونملي اولايلارين إیچيند، اورتايه چيكيپ چيكيپ كايبولان وايه بازان ده دواملي بولونسالار ده اركه پلانده سسيز و سيليك دوران بی شاهيسلار، اجابه كيمديرلر، نه ياپارلار، نه إیسترلر؟…

يشته بونلاردان بيري مويز كوهن’دير…

تكين الپ و مونيس تكينالپ إیمزالارييله “توركچولوك” ياپان، ونجه زييه كوكالپ’ه و إیتيهاتچيلاره تسير ايدن; سونره “كماليزم”ين آوروپە’ده تانيتيلماسييله وازيفلي كيلينان; بی ماسكلر آلتونده بوتون انادولو’يی بير “سييون يوردو” ياپمايي هدف الان، ياهودي اسيلي مويز كوهن، بير تورك ادي تاكيناراك سلانيك و إیستانبول’ده نلر ياپميش، نلر يازميشتي؟ توركچولوك و كماليزم داواسي كودركن، إیسلامييت’ه و موسلومانلاره ناسيل سالديرميش، ميلي روهی زهيرلاين تلكينلريني ناسيل راحتچه يايينلاميشتي؟

بی سوالرين وابيني بولابيلمك إیچين مونيس تكينالپ تاكمه ادلي، ياهودي مويز كوهن’ين فاالييتلريني و كيتاپلاريني إینلمايه چاليشاجاگيز.

مونيس تكينالپ تاكمه ادلي مويز كوهن كيمدير؟

مويز كوهن (١٨٨٣-١٩٦١)، سلانيك’ته ياهودي بير ايلنين چوجوگی اولاراك دونيايه كلدي… باباسي بير هاهام إیدي، كنديسي ده هاهام ايگيتيمي الدي… ماسونلوگا كيردي. كماليزم’ي تانيتان چشيتلي كيتاپلار و يازيلار يازدي. هوكولري’نده كونوشمالار ياپتي. جمهورييت هوك پارتيسي’نين باگلي بير يانداشي ‏اولدی. م. كمال’ين كوردوگی تورك ديل كورومی اويليگينه سچيلدي. ١٩٢٨’د، كندي كيبي “ياهودي” اولان نيسيم ماسليياه و در. سامول ابروايا إیله بيرليكته “ميلي هارس بيرليگي”ني (ولوسال كولتور بيرليگي) كوردو. ١٩٣٤’ده إیسه يينه كندي كيبي “ياهودي” اولان هانري سوريانو و مارل فرانجو إیله بيرليكته “تورك كولتور مييتي”نين كوروجولاري اراسينده ير الدي. (ياهوديلر، “تورك كولتور مييتي” كورويورلار.) تكينالپ، ١٩٦١’ده فرانسا’نين نيجه شهرينده ولدی و اوراداكي “ياهودي مزارليگينا” كومولدو.

مويز كوهن إیلك يازيلاريني ١٩٠٤’ت، سلانيك’ته چيكماكته اولانچوجوك باهچسي” مجمواسينه يازميشتي. بی مجموه مهمد ايمين’ين (يورداكول) هجه إیله يازديگي “توركچه شييرلر”ي و مشهور إیتيهاتچي إیهتيلالجی هاتيپ ومر ناجی’نين يازيلاريني نشردن بير دركي إیدي.

تكينالپ مشروييتن سونره يونوس نادي’نين چيكارديگي، روملي كازتسي إیله يتيهات و تراكي مييتي’نين فيكيرلريني يايان يتيهات و تراكي كازتلرينده يازيلارينه دوام ايتي. بونلار سلانيك’ته چيكييوردو.

١٩١٢’ده إیستانبول’ه كلدي. سلانيك’ته باشلاديگي توركچولوك فاالييتلرين، ارتيراراك بوراده دوام ايتي. يازيلارينده كندي اديني كولانمييور، “تكينالپ” إیمزاسيني اتييوردو. زييه كوكالپ و توركچولرله برابر بولونويوردو.

مويز كوهن، اسيل اديني انجاك بير كيتابينده و بيركاچ يازيسينده كولانميشتي. ساييسي هايلي كاباريك اولان ايسرلرينين چوگونده “تكين الپو بازيلارينده دهمونيس تكينالپ” تاكمه اديني كولانديگي إیچين، تورك اوكويوجولاري كنديسيني تورك و موسلومان زانتميشلر و بی ياهودي موسوي يازار تارافيندان الداتيلميشلاردير.

تكينالپ، ١٩٤٤’ته چيكان “تورك روهو” ادلي ٢٨٧ سايفالق ايسريند، دايما زييه كوكالپ’تان ‏بحثتمكته و اونا: “توركچولوگون هاكيكي پايكامبري”، “توركچولوگون موبششيري” كيبي سيفاتلار ورمكت، “وستاد” دييه انماكتادير.

زييه كوكالپ’ين، “توركييه كيبي بويوك بير إیمپاراتورلوگون كيزلي اقيل هوجاسي” اولوشونون سببيني “توركچولوك هاركتيني ياراتميش” اولماسينده بولماكتادير.

ايني كيتابين ٢١٧. سايفاسينده ارالارينداكي موناسبته داير شويله يازييور:

توركچولوگون بويوك اوستادي إیله ١٩١٠ سنسيندن بري ته وفاتينه كادار ياپتيگيم شاهسي سيكي تماسلاردان…

ياني بير نوي توركچی زييه كوكالپ’ي “بن ايتكيلديم” دمك إیستمكتدر دييبيليريز.

هابرواكتي.جوم يازاريميز پروف. در. موستافه وزتورك’ون ‘شايبلي بير تورك ميلييتچيسي مويز كوهن’ ادلي ماكالسيني اوكوماك إیچين اشاگيداكي رسمه تيكلايينيز…

ياكين تاریخته ياهودي پارماگي

يتيهات و تراكي مييتي و فيركاسينين منسوپلاري اراسينده هر چشيت فيكره منسوپ كيمسلر واردي. فاكات ايكسرييت “باتيجيلارده إیدي. بونلار، سيياست إیجابي وسمانليجي، توركچی هاته يسلام بيرليگي تارافتاري بيله كوزوكويورلاردي. بی يوزدن، كانااتيميزجه بی شاهيسلارين منسوپ ‏اولدیكلاري فيكير راياني تسبيت اولونوركن اومومه سويلديكلرينه و كوروندوكلري شكله باكماييپ، كلكتكي هاياتلاريني تاكيپ ايتمك و نييتلرينه نوفوز ايتمايه چاليشماك لازيمدير. چونكی ويله كيمسلر كورولويور كي، ايني فيكيرده ‏اولدیكلاري هالد، سيرف شاهسي وايه سيياسي هيرس و سبپلر يوزوندن، كندي كيبي دوشوننلره موهالفت هاته دوشمانلق ايتميشلردير.

ياكين تاریخيميزده ياهودي اسيلي شاهيسلارين موهيم رولر اويناديكلاري بيلينييور. نيتكيم إینلمكته ‏اولدیگوموز تكينالپ ده بونلاردان بيريسيدير.

نييازي بركس، توركيي’ده چاگداشلاشمه ادلي كيتابينده بی هوسوسه شويله تماس ايدييور:

“تورك اولوسچولوگی فيكريني باتي’ده إیلري سورنلر اراسينده تانينان لوملاي داويدس، لون جاهون، ارمينيوس وامبري كيبي موسوي اسيلي كيشيلر ‏اولدیگی هالد، إیتيهات و تراكي مييتي’ني دستكلمده ده ايمانول جاراسو (قرەسو) داهه سونره موسس (مويز) جوهن، ابراهام كالانتي كيبي يرلي موسويلر ‏اولدیگی هالد، إیتيهاتچيلارين إیكتيداره كچيشيندن اوموتلانان سييونيستلرين فيليستين’ين موسوي يوردی اولاراك تانيتيلماسي إیستكلرينه إیتيهاتچيلار (…) اولومسوز بير تپكي كوسترميشلردير.”

نييازي بركس’ين بی ساتيرلاره كويدوگی نوت إیسه شويلدير:

“گنل اولاراك “ژون” توركلرين، وزل اولاراك إیتيهات و تراكي وندرلرينين بكتاشيليك، ماسونلوك، موسويليك و سييونيستليكله إیليشكيلري اوزرينه يازيلان يازيلارين همن هپسي كاسيتلي اولاراك دين، سيياست يه ده إیرك كوروشلري إیله يازيلديگيندان بی إیليشكيلرين نيتليگينين اوبژكتيف اولاراك بليرتيلمسي ديكنلي بير سورون اولموشتور. كاريپ اولان، بی يونده ڭ اشيري إیديالارده بولونان توركچو، إیركچي و تورانجي دنن يازارلارين اسيل توركچولوك و تورانجيلق اقيم و فيكيرلرينده ١٩. و ٢٠ يوزييلارده آوروپەلي و يرلي موسويلرين اويناديگي بويوك رولی بيلمملري يه ده بيلمزليكتن كلملريدير.”

مويز كوهن’نين كيتاپلاري

بيرينجی كيتاپ:

مويز كوهن’ين “توركلر بی موهاربده نه كازانابيليرلر؟” ادلي كيتابي… كيتاپ “م. كوهن” إیمزاسي إیله چيكميشتير. -بويوك توركلوك- ڭ مشهور توركچولرين موتالااتي. إیستانبول ١٣٣٠ (١٩١٤)، تورك يوردی كيتافانسي…

***

كاپاگينين اورتاسينده و چرچوه إیچيند، “هاليده ايديپ” إیمزالي شی جومله واردير:

“ن چوك إیستديگيم شاي بوتون دونيه توركلريني سيياسي و زيهني بويوك و “موستاكيل” كورمكتير. ٢ مارت ١٣٢٩.”

بی كيتاپ، بيرينجی دونيه هاربي إیچينده چيكميشتير. ايسرد، اوسمانلي كنچلرينه “توركچولوكوتوركلرين بيرليگي” إیديلرينه باگلانمالاري تلكين ايديلييور. بی اوگورده “يفنا-يي ووجود” ايتمايه (ولماي) حاضر اولمالاري كركتيگي سويلنييور.

يازار م. كوهن، بوكان هاربي’ندكي ماگلوبييتيميزين سببيني، “ميلي شوور” يوقلوگونه باگلاماكتادير. ايسرد، بيزه هاربي كايبتيرن، إیتيهاتچي كوروروندان، پارتي كاوكالاري و إیرك ايريليگي موناكاشالاريندان هيچ ‏بحثديلمديگي كيبي، “دين”ين ادي بيله كچممكتدير.

كيتابين موكاديمسي (ونسوزو) شويله بيتييور:

“بی نشريياتله (يايينلا) توركلوگه و “موستاكيل” تورك مدنييتينه ناچيزانه بير هيزمته بولونماگه مووافاك اولورسام كنديمي باهتييار اددگيم.”

م. كوهن’ين “موستاكيل مدنييت” سوزويله إیسلام ديني و كولتوری إیله و ديگر موسلومان ميلتلرله الاكاسيني كسميش بير توركييه كاسدتيگي ‏آڭلاشيلييور. بويله بير توركيي’نين إیسه فيليستين’دن ايليني چكگي و اراپ هوكيني يريندن سوروپ چيقرەراك كورولاجاك اولان بير “يسرايل دولتي” كارشيسينده هيسيز و هاركتسيز كالاجاگي موهاكاكتير. نيتكيم ويلسينه كورولان يني دولتيميز، بويلسينه داوراناراك، ياهوديلري هايال كيريكليگينه اوگراتماميشتير.

يكينجی كيتاپ:

توركلشتيرم” ادلي كيتاپ…

‏اسلامبول ١٩٢٨، رسيملي اي ماتبااسي.

كيتاپ “تكين الپ” إیمزاسي إیله چيكميشتير، ايسكي هارفلريميزلدير. كايري تورك اونسورلارين “توركلشتيريلمسي”ني إینلر.

تكين الپ، ياني ياهودي مويز كوهن كيتابين ٦. سايفاسينده شونلاري يازييور:

“موهترم ايفنديم. يني هايات، يني ليسان، تورك اوجاگي، تورك بيلكي درنگي، ميلي إیكتيساد و توركچولوگه داير اولان ديگر رايان و موسسلرين ڭ ايسكي هاديملريندن (هيزمتكارلاريندان) اولماكله موباهي ‏اولدیگومدان، سون زمانلارده “توركچايي اوموميلشتيرم” رايانينين كسب-ي كوووت ايتمسيني، موسسنيز تارافيندان بی رايانه الاكه كوستريلمسيني كمال-ي ممنونييتله كارشيلار و بی هوسوسته وتدن بري نشر او تاميمه چاليشتيگيم بازي مولاهازاتي نازار-ي ديكاتينيزه ارز ايتمايي بير وجیب-ي زيمت اددريم.”

٧. سايفاده چرچوه إیچينده “يسمت پاشا” إیمزالي بير جومل: “وازيفميز بی واتان إیچينده بولونانلاري بهماهال تورك ياپماكتير.”

بوندان سونراكي ٨-٧٧. سايفالارده شی يازيلار بولونماكتادير:

توركلشتيرمه وازيفسي، ميليلشتيرمه اوسولو، جینسي و زومروي هوسوسييتلر، توركلشتيرمنين كايه و فايدسي، إیرك و شره زيهنييتي، ميلت هاريجی بير ش’نييتير، تورك كيمدير؟، ايكالييتلر مسلسي و ماهود اناسير سيياستي، ميلت ندير؟، ميلييت دمك زيهنييت دمكتير، إینتيباك ناسيل اولور؟، إیسيملرين توركلشتيريلمسي، موشتە رك ويجدان، نورمال وازييتين تكارورو، هوكومتين موزاهرتي، ماتبواتين وازيفسي، توركلوك جازيبسي.

“موشتە رك ويجدان” ادلي يازيده موسويلره هيتابن شی اون ايمري يازماكته و إیزاه ايتمكتدير:

١ – إیسيملريني توركلشتير، ٢ – توركچه كونوش، ٣ – هاورالارده دوالارين هيچ اولمازسه بير كيسميني توركچه اوكو، ٤ – مكتپلريني توركلشتير، ٥ – چوجوكلاريني مملكت مكتپلرينه كوندر، ٦ – مملكت إیشلرينه كاريش، ٧ – توركلرله دوشوپ كوك، ٨ – ماات روهونی كوكوندن سوك، ٩ – ميلي إیكتيسات ساهاسينده وازيف-ي ماهسوساني ياپ، ١٠ – هاكيني بيل. (سايفه ٦٥-٦٨.)

تكينالپ، بی “توركلشتيرم” يولونده “ميلي هارس بيرليگي” ادينده بير ده درنك كورموشتور.

ديكات اولونسون كي، بی ايميرلره اويان –كي دينلرينه و ماات روهونه زارار ورە جك مادلر ديشينده كالانلاره اويموشلاردير- ياهوديلر، آرتيق توركلردن اييرت ايديلمايكتير. كريي، توركلرين ميلييت دويكوسی و ديندارليگي كالييور كي، او دهلايكليكوهومانيستليك” إیله هالديلكتير.

بی كيتابين ايساس فيكري، ميلييتين سادجه بير “كولتور”دن إیبارت ‏اولدیگودور. كولتور إیسه آوروپە كولتورودور و دين زاتن بيراكيلميشتير.

بی دينسيز “كولتور” اويان بير تورك’ون، توپلومداكي ياشاييشي باكيميندان، ايساسن ياهودي’دن فاركي كاليپ كالماياجاگي ده دوگروسی دوشونولمايه دگر بير هوسوستور.

“توركلوگون جازيبسي” يازيسيندان

تكينالپ، باكلايي اگزيندان ڭ سون يازيده چيكارييور. هرهالده كيتاپ، زاتن شی سوزلر إیچين كالمه الينميش اولماليدير. يازينين تامامي اينن:

“هاتيم-ي كلام اولماك اوزره شونی ده إیلاوايه لوزوم واردر كي، إینتيباكين (آطەپتاسيون) تمامييت و كماليني تمين ايدە جك ڭ موهيم اميل ده يني توركيي’ده “كارپليلاشما” (باتيليلاشما) رايانينين روه و شيار-ي ميلييه مووافيك بير سورته هاد-ي كماله ايرمسيندن إیبارتير. كاربين إیلمي، فني، بديي مواكيلوي و تهزيبي م’علی و مزاياسيندان ماهروم اولان بير توركلوگون كووو-ي جازيبسي ماهدود (سينيرلي) اولور. بی كووو-ي جازيبه يالنيز كايري-توركلر إیچين دگل، بيززات تورك كوزيدلري إیچين داهي ايلزمدير.

كارپ مدنييتينه إینتيباك ايدن تورك كوزيدلرينين سويي-ي إیرفانييله تورك هوكينين سويي-ي مدنييسي اراسينده فارك چوك بويوك اولورسه بيربيرينين لازيم-ي كايري موفاريكي اولان بی إیكي زومره اراسينده “كايناشما” كايفييتي كايري مومكين اولور. إیكي زومره بيربيرينه يابانجي كالير.

هامد اولسون بويوك مونجیميز كازي (م. كمال) حضرتلرينين إیلهام و إیشارتلرييله مايدانه اتيلان كارپليلاشمه (باتيليلاشما) راياني ‏گوندن ‏گونه إیلرلمكتدير. آرتيق هيچبير كوووت إیلري هاركتينه ماني اولاماز.

يوكسك بير إیرفان، يوكسك بير سويي-ي مدنييه إیله موزايين، كارپ م’علی و مزاياسييله موههز بير توركلوك، هاد-ي زاتينده موكااومت-سوز بير كووو-ي جازيبه تشكيل ايدك، ياكين وايه اوزاك بير اتيده (كلكت) بيلجومله ايولاد-ي واتان بيلا-فارك-ي إیرك و شر، فويوزاتيندان ناسيبدار اولمايه شيتاب ايدكلردير.”

بی يازيده مويز كوهن تكينالپ’ين هاياتي بويونجه اويناديگي مش’وم رولون، سون داربسي -ديكات اولونورسا- كورولكتير. و دیدیگي ده اولموشتور…

وچونجی كيتاپ:

كماليزم” ادلي كيتاپ “تكين الپ” إیمزاسييله چيكميشتير… ‏اسلامبول ١٩٣٦، جمهورييت كازته و ماتبااسي. كيتاپ، ١٣ ايكيم ١٩٣٦ تاریخلي جمهورييت كازتسينده تاوسييه ده ايديلييور…

***

كيتابين بولوملري:

كماليزم إینكيلابي، كماليزم روهو، كماليزمدن ايوول إیسلاهات هاركتلري، موامانين اناهتاري، إیستيكلال هاربي-يلك مرهال، كماليست روهون بازي هوسوسييتلري، ينيلشن بير واتان و يني بير ميلت، كادرولارين تانزيمي، هوك پارتيسي، كماليزم يولو: كرييه دوگری بير نازار، كاهرولسون شريات هوكومتي، لايك كانونلار، هارف إینكيلابي، كادينين سربستيسي، تورك تاریخينين ينيدن كورولوشو، سومر و هيتيت مدنييتي، ديلين توركچلشتيريلمسي، سوي ادي إینكيلابي، هومانيتاريسمه و سولهپرورليك، كماليزم و كوزل ساناتلار، كماليست رژيمين إیلريده ياپاجاگي إیشلر، كماليزم دوكتريني و إیدولوژيسي: ش’نييتلرين إیشيگي آلتونده دموكراسي، دولتچيليك، ميليجیليك، تورك ميليجیليگي، كماليزم إینشياي (رايونمنت)، إینكيلاپچيليك، كماليزمين اتيسي (كلگي).

تكينالپ، كيتابينده بير آوروپەلي تاریخچينين، كنديسينه “پانتوركيزم هاركتينين ياراتيجيسيو ايسرينه “پان تورانيزم سيياستينين كيتاب-ي موكادسي” (موكادس كيتابي) پايلريني ورديگيني يازييور:

“بازي ايجنبي موهاريرلر، تورك ميلي روهونون اويانيش هاركتلرينه داير موهتليف سافهالار هاكينده بوندان ايوول يازديگيم بازي يازيلاره باشكه مانالار ورديلر. بونلار مايانينده رنه پينون، بيرچوك دفه بانه پانتوركيزم (تورك بيرليگي) هاركتينين ياراديجيسي اولماك (رنه پينون، له تجونسروجتيون ده ل’وروپه پوليتيكوه سايفه ٢٦٣-٢٦٤) و توركچولوك هاكينداكي ايسريمي “پان تورانيزم سيياستينين كيتاب-ي موكادسي” دييه تاريف ايتمك، شرفيني باهشتميشتير.” (سايفه ٦)

كيتاپتان پارچالار

بی كيسيمده كيتابين باش تارافلاريندان ديكاته دگر بيركاچ پارچه اقتارماكله يتينگيز. بوندان سونره إینلايگيميز “تورك روهو” إیله بيرليكت، مويز كوهن، بی إیكي كيتابي إیله جمهورييت ايدينلارينه آوروپە’نين و ياهودي منفااتلرينين إیستديگي يونی ورمايه چاليشميشتير.

از سونره مويز كوهن’ين، آوروپە’دهكماليزم’ين ايسرلري” هاكينده كونفرانسلار ورديگيني وگرنگيز. اجابه كيمين تارافيندان، نه سيفاتله نه كارشيليگينده و هانكي تاليماتله كوندريلميشتي، نلر كونوشموشتو؟.. بی كيبي سوالرين وابي، ياكين تاریخيميزدكي قرەنليكلارين كالينليگيني بلكي بيراز ازالتابيلكتير.

“كماليزم إینكيلابي” يازيسيندان

كماليزم’ين ايسرلري هاكينده كونفرانس ورديگيم آوروپە هوكومت مركزلريندن بيرينده (…) تورك ميلتي’نين شاركليليكتان كارپليليگه (…) كچتيگيني سويلميشتيم.” (سايفه ١٣)

“ينيلشن بير واتان و يني بير ميلت” يازيسيندان

هيلافت’ين إیلكاسي كماليزم’ يني بير مرهاله اچميشتير. شيمدييه كادار يالنيز تسوييه املييلرينه شاهيد اولموشتوك. فيلهاكيكه ياپيجيلق ايسرين، ينيلشميش بير واتان و يني بير ميلت ياراتماك إیشينه باشلامادان ايوول، پاديشاهليك و هيلافت كيبي كوركونچ مانيالارله دولی ساهايي تسوييه ايتمك لازيمدير. آرتيق، اتاتورك’ون كالبينده ساكلاماگه مجبور ‏اولدیگی ميلي سير كالماميشتي. يني بينانين إینشاسينه باشلامه ايمريني ورمنين زماني، يني دولتي، يني واتاني و يني تورك’و ياراتمانين نيهايت سيراسي كلميشتي.” (سايفه ٦٩)

“هوك پارتيسي” يازيسيندان

“توركيي’ده بويوك وندر’ين پارتيسينه موهاليف بير پارتي تاساووور ايديلمايگي كيبي، يينه بويوك وندر’ين باشقانلق ايتيگي بير پارتينين، بوتون ميلتي تمسيل ايتماين بير پارتي اولاجاگي ده تاساووور ايديلمز.” (سايفه ٨٠)

“كاهرولسون شريات هوكومتي” يازيسيندان: م. كمال’ه كامال دييور

“لوزان مواهدسيندن سونره إیستيكلال موجادلسي (…) داهيلي (يچ) دوشمانه توجیه ايديلديگي زمان، كافاسي ايزيلە جك اولان بی دوشمانين ادي توكراسي إیدي. (…) و هپ ايني موزير زيهنييت يوزوندن بوتون تورك ميلتي كوزه كورونمز كافسلرين اركاسينده كارپ كولتوروندن اوزاك، منباي اراپيستان چولرينده بولونان روهاني و شر’ي كانونلارين تسيري آلتونده ياشامايه مجبور بولونويوردو.

كامال اتاتورك (مويز كوهن ك””مال دمييور، ك”ا”مال دييور)، هاسمين كوووتيني هيچبير زمان ازيمساماميشتير. اونه فدن هوجوم ايتمنين جورتكارلق اولاجاگيني بيلمييور دگلدي.” (سايفه ٩٤، ٩٥)

“ساريگين فستن چوك داهه تهليكلي ‏اولدیگونی سويلمك زايتير. ساريك بير رميز، بير تيلسيم دگل، بير دوشماندي، شرياتين ته كنديسييدي.” (سايفه ١٠٤)

دوردونجی كيتاپ:

تورك روهو” ادلي كيتاپ… إیستانبول ١٩٤٤، اهمد سايد ماتبااسي، رمزي كيتابوي. كيتاپ “تكين الپ” إیمزاسي إیله چيكميشتير…

***

كيتابين بولوملري

تورك روهی و ميلي كاهرامانلار، تورك دايينجه نه انلييوروز، ميلي روه دايينجه نه انلييوروز، إیركلارين موساواتسيزليگي، تورك روهونون ياپيسي ندير، إیرادلي ماييل و هاركتلر، شوورسوز كورنكلر، إینسيياكلار، إیرك-موهيت-زمان، إیرسييت و اتايه چكمه (اتاويزم)، اتالار هاياتي، توره ياسه ياسانين يوكسليشي و الچاليشي، كوبليك و ديناميزم، جیوانمرتليك هاسلتلري، مته و اتيله سنتتيك روه، توركچولوك و إیسلامجيليك، اوسمانلي إیمپاراتورلوگونون اوزون سورمسي، إیسلام مدنييتي، إیلك داربلر، بيزانس تسيري، شارك توكولو، تورك بيرليگي، تانزيمات إیسلاهاتي، ناميك كمال (يسلامييت دورينين شاهيسلانيشي)، مشروتييت-زييه كوكالپ، ديريليش-ارمازول و اهريمان-يني توركييه و اتالار روهو، اتاتورك و إینونو، نتي: إینهيتات و ساتوت.

كيتابه داير

هيلمي زييه اولكن، توركيي’ده چاگداش دوشونجه تاریخي ادلي ايسرينده تورك روهو’نده إیلري سورولن فيكيرلري شويله هولاسه ايدييور:

تكين الپ سون كيتاپلاريني، ياني كماليزم إیله تورك روهو’نی اتاتورك دورينه تاهسيس ايتميشتير.

بی سون كيتاپته تورك روهونی دورت دورايه اييرييور:

“١) اتالار دوري: اونجه بو، توركلر و موگولارين اورته اسيا’داكي اورتاك تاریخينين يتيشتيرديگي كاهرامانلار دوريدير. ٢) إیسلاملق دوري: بی ده كوكالپ’ين اومت دوري دیدیگينه كارشيلق اولوپ بوراده تورك روهو، إیسلام روهی تارافيندان يوتولموشتور. تكين الپ بونون سون تمسيلجیسي اولاراك ناميك كمال’ي كورويور. ٣) مشروتييته اويانان ميلي شوور، إیسلامجيلق و اوسمانليلق إیچينده بليرمايه باشلاميشتير. تمسيلجیسي كوكالپ’تير. ٤) جمهورييته دوگان اسيل ميلي روهدر كي إیفادسيني اتاتورك و إینونو’ده بولموشتور.”

كيتابين ونمي

تورك روهو” مويز كوهن’ين “كماليزم” إیله بيرليكته ڭ موهيم ايسريدير. اورته اسيه توركلريندن و موگولاردان باشلاياراك بوتون تورك تاریخي، سيياسي، ديني و كولتورل باكيملاردان إینلنمكتدير. تكينالپ’ين تاریخه باكيشي، اونی تفسير ايديشي و چيكارديگي نتيجه شوفسيز، چوگی دفه يانليشتير. فاكات باكان كوزون يابانجيليگينه و باكيش اچيسينين چارپيكليگينه كوره بی نتيجه ده تابييدير.

انجاك بی تابيي يانليشين ديشينده تكينالپ’ين ايله الديگي ‏موضوعی ايترافليجه بيلديگي و كايت كورنازجه إیشلديگي كورولمكتدير.

ياهودي اسيلي، بی توركييه واتانداشي كايت اقيليجه تااروز ايدييور. تورك ايدينلارين هيچ موساماهاسيز سالديرديكلاري بازي مسللرده ونجه كايت موتديل بير ديل كولانييور. اركاسيندان “علیمان” بير ايده إیله ن موكادس مفهوملاري تاهريب كيريشييور.

فاكات تاریخي تورك كاهرامانلارينين ڭ مشهور واسيفلاريني م. كمال و يسمت إینونوده توپلامايه چاليشيركن، زمانين جمهورريسي إینونو’يه هولوس چاقاركن، بير ده ١٩٤٤ توركيي’سينده و داهه ونجه جاري اولان ديكتاتورلوگو، تابيي ووستون إیدار” اولاراك كوسترمايه چابالاركن، بی ساهته تاوريني ده كايبدييور.

هله توركيي’دكي لايكليك تاتبيكاتينين ماسومييتيني و ديندارلارين تامامن سربست بولوندوگونی إیديه ايدبيلمك إیچين، مجبورن يالانه باش وورويور.

١٩٣٠-١٩٥٠’لردكي تورك إیدارجیلري و ايدينلارينه هاكيم اولان چشيتلي فيكيرلري تسبيت إیچين ‏اولدیگی كادار، بازي چورلرين اونلاره هانكي فيكيرلري و نيچين تلكينه چاليشتيكلاريني تسبيت ايتمك إیچين ده كيتاپ موهيم دليلر ورمكتدير.

كيتاپتان سچيلميش پارچالار

“تورك بيرليگي” يازيسيندان

“بونه موكابيل، هوك و اوام، يسلامييت رايانينه كنديسيني تامامن كاپتيرميش دگلدي. هوك، هر شايه راگمن، كندي ديليني، كندي كولتورونی و اتالار ميراسي روهونون مشبی بولوندوگی مانوي تلاكيلري يسلامييت دورينده داهي موهافازه ايتميشتير.

سكي توركلرين تانريسي هوكين روهونده هاله ياشييوردو; (…) جاميلرد، الل’ه إیبادت ايدييورلاردي، فاكات إیچين إیچين تانرييه تاپييورلاردي.” (سايفه ١٥٥)

“تانزيمات إیسلاهاتي” يازيسيندان

“تانزيمات هات-ي هومايونی إیله باشلايان سربستليك هاركتي، تاكريبن اوچ چايرك اسير سورموش و توركچولوك هاركتينين إینكيشافييله اولكونلق چاگينه كيرميشتير. كماليست توركيي’نين ايسري اولان ميلي هاكيمييت، ميلتين كاهرامانلاري اولان اتاتورك’له إینونی تارافيندان شاهيسلانديريلميش او اولكونلوگون سمرسيدير.” (سايفه ١٧١)

“مشروتييت” يازيسيندان

“ميلت، ١٩٠٨ ژون تورك إیهتيلاليني تاريفه سيگماز بير هايجانله كارشيلادي. بی إیهتيلال اوندان اون سنه سونره ووكوه كلن كماليست إیهتيلالي كيبي، ميلي بير كاهرامانين دگل، يتيهاد تراكي ادلي كوميتنين ايسرييدي.

بی إیهتيلالين تاریخينه داير چوك شاي يازيلميش، فاكات يدولوژيسي كافي درده تاهليل ايديلمميشتير. سببي د، إیهتيلالي ياپانلارين، باشلانكيچته مملكتين إیچتيماي و إیكتيسادي بونيسينه اويكون و ميلتين روهونه و ان’انسينه ياراشير، موايين بير پروكرام تسبيت ايتمميش اولمالاريدير.” (سايفه ١٩٥، ١٩٦)

“اتاتورك و إینونی كيبي دولت آطەملاري، موهيته و زمانه اويماك، موجوت اسيرلق إیچتيماي اميلري هسابه كاتماك احتیاجينده دگللردير. اونلارين هارپ زافرلري، موهاربه ساهنلرينده ياراتيكلاري موجیزلر، ساهيپلرينه ويله بير وتوريت هالسي كازانديرميشدر كي، اوزون تاریخ اسيرلارينين تورك ميلتينه بيراكتيگي إیرتيجه اونسورلاريني، إیكتيدار موكيينه كيدن يول اوزريندن اوزاكلاشتيرماك سلاهييتيني كنديلرينده بولابيلميشلردير. مشروتييت دوريندكي دورومون هوسوسييتيني داهه ‏ایی انلاتابيلمك إیچين، دييبيليريز كي، بيززات زييه كوكالپ، كنديسي كرچي ميلتين تيمسالييدي، فاكات كوووت و إیكتيداري تمسيل ايدن بير كاهرامان دگلدي. نه إیستديگيني، ميلتين سلامتي إیچين نه ياپماك إیجابتيگيني بيلييوردو. فاكات دولتين باشينده كنديسي بولونمويوردو. او دايمه سيياست كوليسلرينده كيزلي دوران بير سوفلور رولويل، دايمه بيلواسيته هاركت ايتمك هوسوسونده ماهارت موجیزلري كوسترمايه مووافاك اولموشتور… إیديليني، إینكيلاب يولويله تاهاكوك ايتيرمك إیچين إیجاپ ايدن كوووته و كودرته ساهيپ دگلدي.” (سايفه ٢٠٧)

ياهودي مويز كوهن، ديگر توركچی زييه كوكالپ’تن شويله ‏بحثدييور:

“توركچولوگون بويوك اوستادي إیله ١٩١٠ سنسيندن بري ته وفاتينه كادار ياپتيگيم شاهسي سيكي تماسلاردان پايده ايتيگيم كانااته داياناراك شوراسيني بليرتمايي وازيفه ساياريم: زييه كوكالپ إیلمي كانااتيني هيچبير زمان دگيشتيرمميشتير. توران مفكورسيني بيدايتن سونونه كادار بير كايه دگل، بير “واسيتا” اولاراك إیلري سورموشتور.” (سايفه ٢١٧، ٢١٨)

“يني توركييه و اتالار روهو” يازيسيندان

توركلر هيچبير زمان و هيچبير وازييت امه هاياتينده دينه ير ورمميشلردير. برخاوسن’ين هاكلي اولاراك بليرتيگي كيبي، توركلر، ياراتيليشته دينه فازله محتاج دگللردي و ديني اقيدلره بوسبوتون كاييتسيز إیديلر.” (سايفه ٢٥٥)

ياني بی ياهودي، تورك تاكمه ادييله يازديگي كيتاپته دمك إیستييور كي، تاریخته توركلر زاتن هيچبير زمان دينه ير ورمميشلردير، او هالده شيمدي ده دينه (يسلام’ا) كە رك يوق، اتين كيتسين

“اتاتورك و إینونو” يازيسيندان

“(بيري إیزمير’د، وتكي سلانيك’ته دوگموشتور.) فاكات نه ايهمييتي وار؟ دامارلارينده دولاشان ايني كان دگل مي؟ ڭ درين دويكولاري ايني اتالار روهوندان إیلهام الماكتادير. (…) اونلارين روهونه ايني بوزكورت إیلهام وردي.” (سايفه ٢٥٨)

“بيز، جیهان تاریخينده كوروشلري، فيكيرلري و سجیيلري، بی درجه بيربيرينين تيپكيسي اولان يكي دولت آطەمي داهه بولمانين إیمكانسيز ‏اولدیگونی بليرتمايي لوزومسوز كورويوروز.” (سايفه ٢٥٩)

“اتالار روهو، اتاتورك-ينونی چيفتينين ولمز ايسريند، بوتون إیهتيشامييله پاريلدار. بی ايسر، باشتان باشه ايساسيني التاي يايلالاريندان الان ايني نفهه إیل، ايني روهله مشبودور. و بيز، بونه “بوتونجولوك” اديني ورگيز.” (سايفه ٢٦١)

“كماليست إینكيلابين تام زافري سايسيند، يني نسيل، كماليست هاوه إیچينده بويوين نسيل، ميلتي اسيرلارجه مودت، كارب تراكيسيندن اوزاكته توتان هر تورلی إیرتيجه فيكيرلريندن تامامن اوزاكتير.” (سايفه ٢٧٠)

***

بير سييونيست ياهودي يورتسوري

سون اولاراك، توركيي’دكي يسلامي هاركتلريهاياتي” بير ديكاتله تاكيپ ايدن إیسرايل كچيجی دولتينين كندي إیركداشي بی “يلكينچ” آطەمي إیهمال ايتمسي ده ايلبته دوشونولمزدي. يسلام دونياسي و توركيي اوزرينه سالديگي اراشتيريجيلاريندان بيريسي اولان پروف. ژاجوب م. لانداو، ياهودي واكيفلارينين يارديمي إیل، مويز تكينالپ اوزرينده بير اراشتيرمه ياپتي.

١٩٧٤’ته يايينلاميش ‏اولدیگی “مودرن توركيي’ده اشيري اقيملار” ادلي كيتابييله تانيديگيميز لانداو، بی سفر ده تكينالپ’ي إینلدي… ون: “بير كماليست” دييه هاكينده كونوشمالار ياپتيگي مويز كوهن’ه داير بی كيتابيني: “تكينالپ، تورك يورتسوري” ادييله إینكيليزجه اولاراك چيكاردي: هولانده ١٩٨٤.

كيتاپ يدي كيشيليك بير هايتين كايرتي إیله توركچ’يه ده ترجومه ايديلە رك يايينلاندي: تكينالپ، بير توركسوري; إیستانبول ١٩٩٦، إیلتيشيم يايينجيليك.

يوكاريدان بري ايسريندن ناكيلر ياپتيگيميز م. ايرتوگرول دوزداگ (ياكين تاریخيميزده كيزلي چهرلر)، بی كونوده شونلاري يازماكتادير:

“بورادان ‏آڭلاشيلدي كي: تكينالپ، تام بير “سييونيست ياهودي يورتسوري” إیميش. دگل يالنيز فيليستين، بوتون ياهوديلري اوسمانلي اولكسينده توپلاييپ، بوراسيني تامامن ياهودي يوردی ياپماك إیچين چاليشان بير إیديليست إیميش. “دينسيز و ميلي هيسلره دايانمايان” بير “توركچولوك” إیل، كندي كايسينه اويكون بير زمين مايدانه كتيربيلمك إیچين ون حاضرليكلاري ياپييورموش.

يازديگي كيتاپلارله توركييه و دونيه كاموويونه “كماليزم”ي كندي كافاسينه كوره تانيتيپ، ‏اولدی بيتييه كتيررك; يني توركيي’نين كولتورونو، ونجه مانوي دگرلريندن و تاریخيندن كوپارماك، سونره ده ناسيل اولسه هاتالي و بير ‏گون اونوتولاجاك اولان كچيجی فاني شاهيسلارين اوزرينه يوكلمك، اسيل بويوك هدفي إیميش.

چوك ده باشاريلي اولموش كي، بوكون كنديسيني اقيلي زاندن بيلكيچ باتيجيلار، صباح اقشام او آطەمين ٥٠-٦٠ ييل ونجه سويلديكلريني “ماتاه” كيبي تكرارلاييپ دورويورلار.

وكومايي بيلنلر، لانداو’نون بی كيتابينده تكينالپ’ين كرچك يوزونی ايان بايان كوركلري كيبي، داهه باشكه بيرچوك “چهر”يي ده تشهيس ايدبيليرلر. “اي كوزی كورنلر، ديكات!…”

نه اينترساندر كي، “توركون” امنتوسو’نوسافي” إیمزاسييله كالمه الان ده مويز كوهن’دير.

يشته ياهودي مويز كوهن’ين توركلر إیچين يازديگي “توركون يني امنتوسو” :

“كاهرامانليگين ورنگي اولان و واتانين إیستيكلاليني يوقتان وار ايدن موستافه كمال’، اونون نكاور اوردوسونه يوجه كانونلارينه موجاهيت انالارينه و توركييه إیچين اهيرت ‏گونی اولماديگينه إیمان ايدريم. ‏اییليكله فناليگين إینسانلاردان كلديگين، بويوك ميلتيمين مدني جیهانده ڭ بويوك موكيي كازاناجاگينه هاماست داسيتانلارييله تاریخي دولدوران كودرتلي تورك اوردوسونون بيرليگينه و كازي’نين اللين ڭ سوكيلي كولی ‏اولدیگونه كالبيمين بوتون هولûسييله شهادت اييلريم.”

بير ياهودي اولان مويز كوهن’ين توركلري إیسلام’دان اوزاكلاشتيرماك، دولاييسييله توركلرين او جوگرافيادان -وزليكله اورتادوگودان- چكيلمسي و بونون تابيي بير نتيسي اولاراك ياهوديلرين سوزكونوسی جوگرافياده ديلديگي كاتليامي إیجره ايدبيلمسيني ساگلاماك كايسييله يني بير “امنتو” كالمه الماسي ‏آڭلاشيلابيلير، انجاك بی پاچاورانين موسلومان بير ميلتين ليدري ‏اولدیگی إیديه ايديلن م. كمال اتاتورك’ون كازتسي “هاكيمييت-ي ميليي”نين ماتبااسي’نده باسيلماسي ‏آڭلاشيلابيلير بير دوروم دگلدير. بوندان چيكان سونوچ، م. كمال’ين بی شيرك ساييلابيلە جك “توركون يني امنتوسو”نی اونايلاديگيدير. بير موسلومان بويله بير آطەمه ناسيل “اتام” دييبيلير؟

كليري “تايياره مييتي”نه باگيشلانان، ١٩٢٨ آغستوسونده م. كمال اتاتورك’ون كازتسي “هاكيمييت-ي ميليي” ماتبااسي’نده باسيلان “تورك’ون يني امنتوسو”نون كاپاگي…

كليري “تايياره مييتي”نه باگيشلانان، ١٩٢٨ آغستوسونده م. كمال اتاتورك’ون كازتسي “هاكيمييت-ي ميليي” ماتبااسي’نده باسيلان “تورك’ون يني امنتوسو”نون إیلك سايفاسي…

بيرينجی دونيه هاربي سيراسينده و توركييه جمهورييتي’نين كورولوشوندان سونره اولكميزده بولونان بی كيبي ياهوديلرين “توركچولوك” ياپمالارينه بازي كاردشلريميز بير انلام ورمييور. ‘بير ياهودي ندن توركچولوك ياپار؟’ دييه سوروپ دورويورلار.

اسلينده بی سوالين وابي چوك، فاكات إیكي تانسيني همن شوراجيكته زيكردليم. يوكاريده ده بليرتيگيميز كيبي، توركلر، -ياهوديلرين كازييلا- توركچولوك ياپاراك اراپلارله الاكاسيني كسك. بی ده توركيي’نين او جوگرافيادان -وزليكله اورتادوگودان- چكيلمسي انلامينه كلير. بی دوروم يسرايل’ين منفااتيندير. زيره ياهوديلر، انجاك توركيي’سيز بير اورتادوگو’دا ديلديكلري كاتلياملاري إیجره ايدبيليرلر. بی بير.

يكينجیسينه كلە جك اولورساك… هاني كرالدان چوك كرالجيلار اولور يا. إیشته اولكميزدكي ياهوديلر ده توركتن چوك توركچولر’دير… چونكی ياهودي كيمليكلرييل سويلديكلريني كيمسه كااله الماز، بی يوزدن بيزي يونلنديرمك إیچين بيزدن كورونمه احتیاجي هيسدييورلار. اونلار اسليندا إیسرايل’ين توركيي’دكي “سوزجو”لريدير.

ونلارين كيم ‏اولدیكلاريني وگرنمك إیستييورسانيز، إیسرايل’ين فيليستين’ده إیجره ايتيگي كاتلياملاردان همن سونره تو’لرده وايه كوشه يازيلارينده ميلييتچي داماره باساراك “بيزه نه فيليستين’دن، اراپلار بيزي اركادان وورموشتو، چكسينلر زالاريني” ديينلره باكماليسينيز.

بيز بوكون توركچولوگی تاریخه كومك إیچين اوگراشيركن، شيمدي ده كورتچولوك چيكتي. ايساسن توركچولوگون توركلره بير فايداسي اولمادي كي، كورتچولوگون كورتلره فايداسي اولسون. اولماز دا… ساميمي ايرمني و موسوي واتانداشلاريميزي تنزيه ايدە رك سويلويوروم، توركچولوك، بير باكيمه كريپتو-ياهوديلرين رفاهي إیچين إیجاد ايديلدي و توركييه ايمپرياليزمين سوموركسي هالينه كتيريلدي. بوكون ده كريپتو-رمنيلرين رفاهي إیچين كورتچولوك إیجاد ايديلمك إیستنييور. الل توركچولوگون ده كورتچولوگون ده بلاسيني ورسين.

ياكين تاریخيميزي و ميلي هاياتييتيميزي إیلكيلنديرن شاهيس، واك’ه و ايسرلر هاكينده إیلمي اراشتيرمالارين و بی اراشتيرمالاردان إیبرت الاراك داوراناجاك و كلگي إینشه ايدك، باسيرتلي فيكير و إیداره آطەملاريميزين آرتيق زوهور ايتمسيني إیشتيياكله بكلمكتاييز.

ياكين تاریخيميز قرەنليكلار إیچينده بولونويور. كچميشيميزي، هاتاسي و ساوابي إیله بيرليكت، ڭ اچيك و چيپلاك بير هاكيكات هالينده كوروپ كوسترمديكچ، كلگيميزه دوگری اتيلاجاك اديملارين إیسابتلي اولماسي إیمكانسيزدير.

نه زمان، هانكي هاتايي، ندن إیشلديك؟ده بوكونكی ناهوش دورومه دوشتوك!… بی سوالين وابي وايه واپلاري موهاكاك و هيچبير شاي كيزلنمدن وريلمليدير.

اسلينده كاليبه بونی هركس إیستييور. يالنيز، هركس بير شاي داهه إیستييور كي، بيرينجیسيني هوكومسوز و إیمكانسيز كيلييور. او دهكرچك ارانير، بولونور و سويلنيركن، بانه و سوديكلريمه زاراري دوكونمامالي!” إیستگيدير.

كندي هاليندكي باسيت هوكين وايه اورته سوييده اوكوموشلارين، بويله دوشونملري تابيدير. اونلار هايالريندكي “تاریخ كاهرامانلاري”ني كوسورسوز كورمك إیستييورلار. بونون اقسيني وگرنيرلرس، راحتلاري كاچاجاك، “كندي زيهينلريني چاليشتيرماك” كيبي هيچ اليشيك اولماديكلاري بير يوركونلوگه دوشكلردير.

يشين فناسي -هاك ايتميش اولسون وايه اولماسين- هوكين بيلكي و دوشونلرينه يون ورمه دورومونده بولونانلارين -يازار، چيزر، فيكير آطەمي، اراشتيريجي، يوكسك سوييده إیدارجی و ‏بڭزرلرينين- ايني “اوام هاستاليگينا” توتولموش اولمالاريدير.

بونلار، يه فيكري يترسيزليكلري يوزوندن بيلمايە رك وايه كندي ايملري يولونده هوكي سوك ايدبيلمك إیچين هاينليكلري سببييله بيلە رك و إیستايرك، بی كوتو يولی توتارلار.

هر إیكي هالده د، كانديريلان و كيشكيرتيلان ميلت، دوگرويی ارايان و سويلاينلره -ونلار كرچك دوستلاري اولماسينه راگمن- كوتو كوزله باكار.

كايناك: كادر چاندارليوگلی – ووو.بلكلرلكركتاريه.جوم

یورم یاپ

الكترونیك پوستە یایینلانماز كركلی یرلر *

اره
قاتكورلر