گونجل عثمانلی توركجسی خبرلر

توپلومسال سورونلار كارشيسينده هز. محمد (ساس)

الصورة الرمزية لـ مسعود

١. إیهتيلاف و چكيشملر

يسلام’له بيرليكته كابيللر و فرتلر اراسينده وتدن بري سوركلن كاوكالار بويوك چاپته ونلنميشتي. انجاك زمان زمان چشيتلي سبپلر يوزوندن موسلومانلار اراسينده هوزور بوزوجی إیهتيلاف و چكيشملر چيكتيگي ده اولويوردو. هز. پايكامبر بی تور اولايلاري جاهيلييه زيهنييتي اولاراك دگرلنديرييور و انينده ونلمايه چاليشييوردو. بير ‏گون ايوس و هازرج’ه منسوپ بير كروپ موسلومان بيراراده اوتوروپ سوهبت ايدرلركن يانلارينه اوگرايان بير ياهودي، موسلومانلارين بی شكيلده بيرليك و برابرليك إیچينده بولونمالاريني كيسكانير. سونره بير ياهودي كن، اونلارين يانينه كيدرك، ايوس و هازرج اراسينده مايدانه كلن بواس ساواشي’ني و اوندان ونجه مايدانه كلميش اولان ساواشلاري هاتيرلاتماسيني و بی ساواشلار اوزرينه بيربيرلري هاكينده سويلميش ‏اولدیكلاري شييرلري اوكوماسيني إیستر. كنچ آطەم كنديسينه وريلن كوروي يرينه كتيرير. بونون اوزرينه ايوس و هازرج’ه منسوپ موسلومانلار بيربيرييله چكيشمايه باشلارلار. هاته إیشي، سيلاهه ساريلاراك دوووشمك اوزره هاركته كچمايه كادار كوتورورلر. دورومی وگرنن هز. پايكامبر اولايه موداهله ايدە رك شونلاري سويلر: “اي موسلومان توپلولوگو! الل’تان ساكينينيز. بن ارانيزده بولونويوركن، الل سيزي إیسلام’له شرفلنديرميش، اونونله سيزه إیكرامده بولونموش، جاهيلييدن كورتارميش، كوفوردن اوزاكلاشتيرميش و كالپلرينيزي بيرلشتيرميش إیكن، ناسيل اولويور ده جاهيلييه داواسي كودە رك بيربيرينيزه دوشويورسونوز”؟ اونون بی سوزلري اوزرينه موسلومانلار درهال كاوكايه سون وريپ بيربيرييله باريشيرلار.١

بويله بير چكيشم، موستاليكوگولاري ساواشي’ندان سونره موهاجیرلر إیله اينسار اراسينده ده مايدانه كلميشتير. بی ساواش موسلومانلارين كاليبييتييله سونوچلانديكتان سونره موهاجیرلردن و هز. ومر’ين اوجرتلي ساييسي هجاه ايل-كيفاري إیله اينساردان بني اوف’ين هاليفي سينان ب. وبره اراسينده مورايسي’ كويوسوندان سی چكركن كاوكه چيكار. هجاه، سينان’ه بيركاچ دفه وورور. بونون اوزرينه سينان ب. وبره “يتيشين ايي اينسار”!، هجاه ده “يتيشين ايي موهاجیرلر” دييە رك موهاجیرلري و اينساري إیمداده چاگيريرلار. موهاجیرلرله اينسار بيربيرينه كيركلري سيراده إیلري كلن كيشيلر ارايه كيرە رك ياتيشتيريجي كونوشمالار ياپارلار. بی اراده هز. پايكامبر اولاي يرينه كلە رك دورومه موداهله ايدر و بونون جاهيلييه هوكينين دا’واسي ‏اولدیگونی سويلر. اولايين ماهييتيني وگرنينجه ده “بيراكين بونو! بی كوتو بير شايدير” بويورور.٢

٢. شيدت

يسلام’دان ونجه و إیسلام’ين دوگوشی سيراسينده دونيه شيدته يابانجي دگلدي. رومه إیمپاراتورلوگو’نده اراپ ياريماداسي’نده كاسانيلر و هيرليلر كيبي ارابيستان’ين چورسيندكي دولتلرد، هاته كابيللرين إیچ بونيسينده و كابيللر اراسينده بيله شيدت، توپلومسال إیليشكيلرده بيلينن و اويكولانان بير يونتمدي. مكه دونمينده موسلومانلار و هاته بيززات هز. پايكامبر بيل، بوندان ناسيپلريني الميشلار و شيدته ماروز كالميشلاردير. مك’ده كوجی ايلينده بولوندوران موشريكلر، إیسلام’ين ياييليشيني ونلمك إیچين موسلومانلاره سوسيال و ايكونوميك بويكوت، باسكي، كايفي توتوكلامه كوچه مجبور بيراكمه باگلامه زينجیره وورمه كيزكين كوملار اوزرينه ياتيريپ اوزرلرينه تاش ييگمه كيبي چشيتلي إیشكنجه تورلري و هاته ولدورمه كيبي يونتملر اويكولاميشلاردير. هاباب ب. ايرت ادلي ساهابي، كنديلرينه موشريكلر تارافيندان شيدت اويكولانديگيني اچيكچه إیفاده ايتميشتير.٣

موشريكلرين موسلومانلاره كارشي شيدت اويكولاماسي، إیسلام’ين مكه دونمينين سون ‏گونونه كادار سورموشتور. نيتكيم هيجرتن ونجه داروندو’ده توپلانان موشريكلرين، هز. پايكامبر’ه اويكولاماك اوزره ارالارينده تارتيشتيكلاري اوچ هوسوستان (باگلاماك، سوركون ايتمك و ولدورمك) هربيري بيرر شيدت يونتميدير. مكليلر فيرسات دوشتوكچه مدينه دونمينده ده ايله كچيرديكلري موسلومانلاره شيدت اويكولاماكتان كري دورماميشلاردير. نيتكيم هيجرتين دوردونجی ييلينده زايد ب. دسينه و هوبايب ب. اديي’ي چارميهه كريپ إیشكنجه إیله ولدورموشلردير.

موشريكلر شيدت يونتمييله إیسلام’ين ياييليشيني ونلمايه مووافاك اولاماديكلاري كيبي، بيلاكيس بی كونوده باشاريسيزليگه اوگراديلار. وته ياندان باشارييه اولاشان، شيدت اويكولايان دگل، اويكولانان تاراف، ياني موسلومانلار ‏اولدی. چونكی هز. پايكامبر موشريكلره ايني يونتمله كارشيلق ورمدي و اونلاردان إینتيكام المه يولونه كيتمدي. موسلومانلار چكتيكلري إیشكنلردن دولايي كنديسينه سيزلانديكلارينده سابرتملريني وگوتلدي. چونكی كنديسي شيدت تارافتاري اولماديگي كيبي، اونون اسيل هدفي شيدتي ونلمكتي. كور’ان-ي كريم’ده “سن اونلار اوزرينده بير زوربه دگلسين”٤ بويرولور; “هر إیناتچي و زوربانين هوسرانه اوگراديگي”٥ بيلديريلير.

شيدتي ايله إیچي و توپلومسال شيدت اولاراك إیكي كيسيمده ايله الماك مومكوندور. ايله إیچي شيدتن ‏بحثديلديگينده إیلك اقله كلن، ايله ريسينين، ديگر ايله بيرايلري و بويوكلرين كوچوكلر اوزرينده اويكولاديگي شيدت و باسكيجي تاويرلاردير. بی تور بير اويكولامانين ايلده هوزورو، سوكي و سايكييي اورتادان كالديراجاگي كيبي، بويله بير اورتامده ياتيپ كوكان چوجوكلار و كنچلر إیچين كوتو سونوچلار دوگوراجاگي و اونلارين قرەكتري اوزرينده اولومسوز ايتكيده بولوناجاگي اچيكتير. چونكی شيدتي كانيكسايان ايله فرتلرينين ده آرتيق شيدتين بولونماديگي يرده ياشاماك إیستممسي و كنديسينين ده إیلريده ايني يولاره باشوورماسي دوگالدير. بونی ونلمك ده شيدت، باسكي و ايزيجی تاويرلار يرينه كارشيليكلي سوكي و سايكينين هاكيم ‏اولدیگی بير ايله يوواسي اولوشتورماكله مومكوندور. چوك ساييده بيرايسل و توپلومسال چاتيشمانين كايناگي اولان شيدت، بير توپلومده پروبلملري چوزوم و إیلتيشيم اراجي هالينه كلديگي زمان، باسيت سورونلار داهي اوزوجی اولايلارله سونوچلانابيلير.

هز. پايكامبر كە رك ايله إیچي شيدتي و كركسه توپلومسال شيدتي سوز و داورانيشلارييله ونلمايه چاليشميش و بی كونوده كركلي تدبيرلري الميشتير. اونون ايوينده هر شايدن ونجه سوكي و سايكييه دايالي بير هايات تارزي هاكيمدي. بونون يانينده ايله إیچي پروبلملري شيدته باشوورماكسيزين چوزمه يولونه كيدردي. نيتكيم هانيملارينه هيزمتينده بولونانلاره و ايوينده بويوين كيمسلره هيچبير زمان شيدت اويكولاماميش; اونلاري دوومميشتير. هز. âيش، هز. پايكامبر’ين هيچبير هيزمتچيسيني و هانيميني دوومديگيني; ايلييله هيچبير جانلييه وورماديگيني سويلميشتير.٦ كنديسي بونی ياپماديگي كيبي، هانيملاريني دوونلري ده “كادينلارينيزي ناسيل دووويور، سونره ده اقشام اولونجه برابرجه ياتييورسونوز”.٧ دييە رك كيناميشتير. كادينلارين دووولممسي، هله يوزه هيچ وورولماماسي٨ كونوسونده اوياريلارده بولونموشتور. هز. پايكامبر إیله هانيملاري اراسينده چيكان بير سورون اوزرينه يانلارينه كلن هز. ايبû بكير و هز. ومر’ين، اونونله ايولي اولان كيزلاريني دوومايه كوكيشمالاري اوزرينه شيدت كونوسونداكي تاوريني شی سوزلرييله ديله كتيرميشتير: “الل تالا بني شيدت اويكولايان (موانيف) بيريسي اولاراك كوندرمدي; بيلاكيس ايگيتيجی و كولايلاشتيريجي اولاراك كوندردي”.٩

هز. پايكامبر سادجه ايلده دگل، توپلومون توم بيرايلري اراسينده شيدته ير وريلممسي كونوسونده ده اوياريلارده بولونموشتور. اونون بی هوسوسله إیلكيلي بير سوزی شويلدير: “…موسلومانلاره وورمايينيز”!١٠ بی سوزويله هز. پايكامبر، كيشيسل و توپلومسال سورونلاري ووروپ كيراراك دگل; هيدت و وفكايه كاپيلمادان، ‏آڭلاشاراك و اوزلاشاراك چوزمايي تاوسييه ايتميش اولماكتادير. كزه توپلومسال هوزوری بوزمايه يول اچابيلە جك داورانيشلاري داهه فييليياته كچمدن ونلمه يولونه كيتميشتير. إینسانلارين يارالانماسينه و هاته ولومونه يول اچابيلە جك سيلاهلي سالديريلاره مايدان ورممك، سيلاهله وفكه دينديرممك إیچين إیكازده بولونموش، بی تور هاركتلرده بولونانلاري توپلومدان ديشلارجاسينه “بيزيم الايهيميزه سيلاه تاشييان بيزدن دگلدير”.١١ بويورموشتور.

پايكامبريميز توپلومی زور كولاناراك إیسلاه ايتمايه چاليشان بير إیسلاهاتچي دگلدي. نيتكيم، إینسانلار إیچين بير سيفات اولاراك كولانيلديگينده “باشكاسينه هاك تانيمايان، زوربه و زور كولاناراك هوكي إیسلاه ايدن” كيبي انلاملاره كلن “بار” سيفاتي إیله موتاسيف اولماديگيني هم كنديسي إیفاده ايتميش; هم ده ساهابه بونی ديله كتيرميشتير. چشيتلي وسيللرله “الل بني جومرت بير كول كيلدي; زوربه و زاليم كيلمادي”١٢ دميشتير. يينه چشيتلي سوزلرينده زورباليگي و زوربالاري كوتولميشتير. ساهابنين كانااتي ده اونون اسله زوربه اولماديگي يونونده إیدي. بير باشكه وسيلايله داهه ونجه ده بليرتيگيميز كيبي، فيجار ساواشلارينده كورايش’ين كوموتانلاريندان بيري اولان و داهه سونره يتميش ياشلارينده مك’نين فذي’نده إیسلامييتي كابول ايديپ مدين’يه يرلشن ماهرمه ب. نوفل بير ‏گون هز. پايكامبر’ه ايلبيسه كلديگيني و اونلاري هوكه داگيتيگيني دويار. يانينه او سيراده كوچوك ياشته بولونان اوگلی ميسور’ي الاراك هز. پايكامبر’ين ايوينين ونونه كلير. چوجوگه هز. پايكامبر’ي چاگيرماسيني سويلر. فاكات چوجوك چكينير. بونون اوزرينه ماهرمه ب. نوفل هز. پايكامبر هاكينده اوگلونه شی دگرلنديرمايي ياپار: “ولاديم، او بير زوربه دگلدير”! بونون اوزرينه ميسور هز. پايكامبر’ي چاگيرير. او، سسي دويونجه ديشاري چيكار و ماهرمه إیچين حاضرلاديگي ايلبيسايي كتيرە رك تاكديم ايدر.١٣

هز. پايكامبر موسلومانلاره يونليك تروری و سالديرييي هنوز حاضرلق سافهاسينده إیكن وندن تسپيت ايدە رك كوچوك چاپلي بير موداهله إیله ونلميشتير. هز. پايكامبر هاليد ب. سوفيان ايل-هوزلي’نين مدينه اوزرينه يورومك إیچين آطەم توپلاماكله مشكول ‏اولدیگونی وگرنير. ابدولاه ب. اونايس ادلي ساهابييي تك باشينه اونی اورتادان كالديرماكله كورولنديرير. ابدولاه ب. اونايس، هاليد ب. سوفيان’ي اورنه واديسي’نده بولور. كنديسيني هز. محمد (س.ا.س.)’ه كارشي ساواشماك إیستاين هوزاالي بير اراپ اولاراك تانيدر و هاليد’ين آطەملاري داگيلديكتان سونره كجە واكتي اونی ولدورور. ساگ ساليم مدين’يه كلە رك اولوپ بيتني هز. پايكامبر’ه انلاتير. اولاي، هيجرتين دوردونجی ييلينده اوهود ساواشي’ندان سونره مايدانه كلميشتير كي بو، موشريكلرله إیليشكيلرين ڭ شيدتلي ‏اولدیگی بير دونمدير. دولاييسييله إیكي كسيم اراسينده بير ساواش اورتامي سوزكونوسودور. هاليد ب. سوفيان حاضرليكلاريني تاماملاييپ موسلومانلار اوزرينه سالديرمايي باشارابيلسايدي، هر إیكي تارافتان ده چوك فازله كان دوكولبيليردي.

پايكامبريميز، راستكله سچيلن، يه ده تسادوفن اولاي يرينده بولونان كيمسلرين زارار كورملرينه فيرسات ورمميش، بی تور اولايلار كارشيسينده اوزولموش و كركلي اويكولامالاري ياپميشتير. بي’ر-ي ماûنه كاتلياميندان ساگ كورتولان امر ب. اومايي’نين، كنديسينين هيمايسينه الديگي إیكي كيش‏ایی بيلمدن ولدورمسينه سون درجه اوزولموش و تازميناتلاريني ايللرينه ودميشتير.

پايكامبريميز ڭ ازيلي دوشماني بيله اولسه إیشكنجه ياپماميش و كنديسينه بی يولده ياپيلان تكليفلري كسين بير ديله و پرنسيپ هالينه كلە جك سوزلري إیله ردتميشتير. بدر ساواشي’نده ايسير الينانلار اراسينده كورايش’ين هاتيپلريندن سوهايل ب. امر ده بولونويوردو. سوهايل، باجاگيندان بير اوكله وورولموش; يارالي هالده كاچمايه تشبوس ايتميش و فاكات ياكالانميشتي. هز. ومر “يا رسûلالل! اونون ون ديشلريني سوكاييم ده بير داهه سنين الايهينده كونوشمايه كوكماسين” دیدی. فاكات پايكامبريميز بونه رازي اولمادي; “بن ديشلريني سوكتورە رك اونه إیشكنجه ياپامام. الل ده بني، پايكامبر ‏اولدیگوم هالده ايني ازابه اوگراتير” شكلينده واپ وردي و دوام ايتي: “ونون، سنين بگنگين بير داورانيشته بولونماسي ده اومولور”. سوهايل ب. امر مك’نين فذي’نده موسلومان اولور. هز. پايكامبر’ين وفاتيندان سونره ريده هاركتلري مايدانه كلديگي سيراده مكه هوكي إیرتيدات ايتممكله بيرليكته شهيرده بير إیچ كاريشيكلق اورتايه چيكار. هاته مكه واليسي اتاب ب. ايسيد بيله كوركوپ ساكلانير. بی سيراده سوهايل ب. امر بير كونوشمه ياپاراك هوكي ياتيشتيرير. او، شونلاري سويلر: “بن بيلييوروم كي بی دين، ‏گونشين دوگماسي و باتماسي دوام ايتيگي سورجه پاييدار اولاجقتير. ارانيزدان چيكان بی كيشي-بû سوفيان ب. هارب-سيزي الداتماسين. بنيم بيلديگيم بی مسلايي او ده بيلير. انجاك بني هاشيم’ه اولان كيسكانچليگي اونون كالبيني موهورلميشتير. بن كورايش’ين قرەده و دڭزده ڭ چوك اولاشيم واسيتالاري بولونانيييم. ايميرينيزه بويون ايگينيز. زكاتلارينيزي اونه ورينيز…”. سوهايل’ين بی سوزلري كولاگينه كيتيگينده هز. ومر، اونون هاكينده هز. پايكامبر’ين كنديسينه سويلديگي سوزلري هاتيرلار و “بن شهادت ايدريم كي سن الل’ين رسûلو’سون” دمكتن كنديني الاماز. هز. پايكامبر’ين سوهايل’ه كارشي بی داورانيشي; إیشكنيه موساده ايتممسينين يانينده ايسيرلره ‏ایی مواملده بولونماسي، دوشمانيني بيله إیسلام’ه كازانمايي و يري كلديگينده اوندان إیستيفاده ايتمايي هدفلمسي كيبي ومری بويونجه سوردوردوگی پوليتيكانين چوك كوزل بير ورنگيني تشكيل ايتمكتدير.

پايكامبريميز كنديسينه دويولان كووني إیستيسمار ايدن و بی إیستيسماري جینايت إیشلايە جك درده كوتويه كولانان، ترور ايستيرن، هاينليك ياپاراك موسلومانلارين مالينه و جانينه كييان شاهيسلاره موستهاك ‏اولدیكلاري زايي اويكولاماكتان كري دورماميشتير. اوراينه كابيلسينه منسوپ كيشيلره ورديگي زايي بونه ورنك كوستربيليريز. اولاي شويله كليشير: باكيمسيزليكتان زاييف و هاسته اولان بی سكيز كيشي مدين’يه هز. پايكامبر’ه كلە رك إیسلامييتي كابول ايتيكلريني بيلديريرلر. بی شاهيسلاره مدين’نين هاواسي ‏ایی كلمز و هاستالانيرلار. سوت إیچمايه اليشكين ‏اولدیكلاريني بليرتيرك هز. پايكامبر’دن كنديلرينه سوت تمين ايتمسيني إیسترلر. پايكامبريميز اونلاري شهرين ديشينداكي بير اوتلاكته ياييلان و ازاتلي كولسي يسار تارافيندان كودولن دولرين بولوندوگی يره كوندرير. بوراده بير مودت كاليرلار، سوتله بسلنيرلر و صاغلقلارينه كاووشورلار. بی نانكور آطەملار بير صباح دولري اليپ كوتورمايه كوكيشيرلار. يسار يانينه بيركاچ كيشي الاراك كنديلرينه اينكل اولماك إیستر. فاكات هيرسيزلار اونی ياكالارلار; ايلريني، اياكلاريني كستيكتن سونره ديلينه و كوزلرينه ديكن باتيراراك إیشكنجه إیله ولدورورلر. دورومی وگرنن هز. پايكامبر’ين كورولنديرديگي كورز ب. جابير’ين كوموتاسينده یگرمی كيشيليك بير سوواري بيرليگي بی هاينلري ياكالاياراك مدين’يه كتيرير. پايكامبريميز اونلاره كيساس اويكولار و إیدام إیله زالانديرير.١٤

٣. زارارلي اليشكانليكلار و اهلاكي سورونلار

زارارلي اليشكانليكلاره ونجه الكولی إیچكي كولانيميندان باشلاماك إیستييوروز. الكولی إیچكيلر هم بيرايسل و هم ده توپلومسال بير سوروندور; بونلاري كولانان بيرايين يانينده چورسيندكيلر ده اولومسوز ايتكيلنير. داهه ونجه دگينديگيميز كيبي، إیسلام’ين تمل اماجي ديني، اقلي، نفسي، نسلي و مالي كوروماكتير. الكولی إیچكيلرين كولانيلماسي بی بش اماچله چليشمكتدير. هر شايدن ونجه دينين چوك دگر ورديگي و كورومايه چاليشتيگي اقله زارار ورمكتدير. ونليكل، بی مادلر باگيمليسيني اقليني كولانامايان، صاغلقلي دوشونماين، قرەر ورمه و موهاكمه يتنگيني كايبدن بير كيمسه هالينه كتيرمكتدير. بونون يانينده نفسه زارار ورمكتدير. چونكی إینسانين پسيكولوژيك ياپيسيني بوزماكتادير. اوتانمه دويكوسونی اورتادان كالديرماكتادير. سارهوشلوگون يول اچتيگي ناموس كاوكالارينه سيك سيك راستلانماكتادير. نسله زارار ورمكتدير; الكول كولانان انه و بابانين كنديلريندن چوك چوجوكلارينه بدنسل و پسيكولوژيك اچيدان زارار ورديگيني بيليم آطەملاري سويلمكتدير. إیچكي، ايللرين پارچالانماسينه يول اچماكتادير. چونكی الكولی إیچكيلر كيش‏ایی كچيمسيز، كاوكاجي، سالديركان، سوچه كازه ياپمايه و جینايت إیشلمايه ماييال، وزليكله ايله بيرايلرينه شيدت اويكولايان بير كيمسه هالينه كتيرمكتدير. سينديريم سيستمينه زارار ورمكتدير. ووجودون چشيتلي هاستاليكلاره ياكالانمه ريسكيني ارتيرماكتادير. كورمايي، كونوشمايي و داهه إیلري سوييده إیشيتمه دويكوسونی بوزماكتادير. اوزولە رك بليرتمك كركير كي، چاگداش بير دوشونورون ده إیشارت ايتيگي كيبي “وكوليزم بيلهاسه تكنيك و شهيرلشمه چاگينده ڭ بويوك پروبلم اولاراك كارشيميزه چيكماكتادير”.١٥

يچكينين زارارلاريني وزتلديكتن سونره هز. پايكامبر دونمينه و اونون إیچكييي ونلمه كونوسونداكي فاالييتلرينه دونمك إیستييوروز. كايناكلاريميزده ساهابايي راحتسيز ايدن إیچكي كايناكلي چوك ساييده اولاي انلاتيلماكتادير. مسلا إیچكي هنوز ياساكلانمادان إیچكي إیچن هز. هامزه سارهوش إیكن هز. علی’يه ايت إیكي دوايي كسر. هز. علی هز. پايكامبر’ه اونی شيكايت ايدر. هز. پايكامبر ده هز. هامزا’يه كيدە رك كنديسينه كيزار.١٦ يينه إیچكي ياساكلانمادان ونجه ابدوراهمان ب. اوف اينساردان بيريسينين ايوينده إیچكيلي وازييته مااته اقشام نامازيني كيلديريركن كافيرûن سûرسيني يانليش اوكور و بی اراده “اي إیمان ايدنلر! سيز سارهوش إیكن -نه سويلديگينيزي بيلينيه كادار- نامازه ياكلاشمايين…”١٧ âيتي نازيل اولور.١٨

يسلام’ين دوگدوگی سيراده إیچكي إیچمه اليشكانليگي اراپلار اراسينده چوك يايكين ‏اولدیگی إیچين الل تالا إیلك موسلومانلاري إیچكي ياساگينه ياواش ياواش اليشتيرميشتير. ون، إیچكي و كومارين هر إیكيسينده ده بويوك ‏گوناه و إینسانلار إیچين بيرتاكيم فايدالاري ‏اولدیگونو، انجاك هر إیكيسينين ده ‏گوناهينين فايداسيندان بويوك ‏اولدیگونو١٩ بيلديرميش، بير داهاكي سافهاده إیچكيلي إیكن ناماز كيلمايي ياساكلاميش،٢٠ ڭ سونونده إیسه سارهوشلق ورن إیچكيلري إیچمايي كسين بير شكيلده ياساكلاميشتير.٢١ هز. ومر’ين إیچكينين هارام كيلينماسيني شيدتله ارزولاديگي بيلينمكتدير. نيتكيم او، “الليم! إیچكي كونوسونده اچيك و كسين بير بايانده بولون” دييه دوه ايتميش، بونون اوزرينه شی âيت-ي كريمه نازيل اولموشتور: “سانه شاراپ و كومار هاكينده سوری سورارلار. ده كي: هر إیكيسينده ده بويوك ‏گوناه و إینسانلار إیچين بير تاكيم فايدالار واردير. انجاك هر إیكيسينين ده ‏گوناهي فايداسيندان داهه بويوكتور….”٢٢ هز. ومر چاگريلاراك إینن âيت كنديسينه اوكونور. هز. ومر تكرار “الليم! إیچكي كونوسونده اچيك و كسين بير بايانده بولون” دييه دوه ايدر. بونون اوزرينه شی âيت-ي كريمه نازيل اولور: “اي إیمان ايدنلر! سيز سارهوش إیكن -نه سويلديگينيزي بيلينيه كادار- نامازه ياكلاشمايين…”.٢٣ ناماز كيليناجاگي زمان هز. پايكامبر’ين موناديسي “سارهوش نامازه ياكلاشماسين” دييه إیلان ايدر. هز. ومر چاگريلاراك إینن بی âيت ده اوكونور. او، تكرار “الليم! إیچكي كونوسونده اچيك و كسين بير بايانده بولون” دييه دوه ايدر. سون سافهاده مايده سûرسينين إیچكينين كسين بير شكيلده ياساكلانديگيني بيلديرن âيتلري نازيل اولور: “اي إیمان ايدنلر! شاراپ، كومار، ديكيلي تاشلار (پوتلار)، فال و شانس اوكلاري بيرر شايتان إیشي پيسليكتير; بونلاردان اوزاك دورونوز كي كورتولوشه ايرسينيز. شايتان إیچكي و كومار يولويله انجاك ارانيزه دوشمانلق و كين سوكماك، سيزي الل’ي انماكتان و نامازدان اليكويماك إیستر. آرتيق بونلاردان وازكچتينيز دگل مي”؟٢٤ هز. ومر “وازكچتيك” در.٢٥

يچكينين هارام كيلينديگينه داير نازيل اولان âيتلر هر تارافه دويورولور. اينس ب. ماليك، ايبû تالها’نين ايوينده إیچكي إیچيليركن إیچكينين هارام كيلينديگينه داير هابري دويدوگونی و ايبû تالها’نين درهال إیچكي كوپلريني دوكتوردوگونی بيلديرميشتير. هركس ايويندكي إیچكيلري دوكموش، دوكولن إیچكيلر مدينه سوكاكلارينده سل كيبي اقميشتير.٢٦ إیچكي هيجرتين اوچونجی ييلينده اوهود ساواشي’ندان سونره هارام كيلينميشتير.

هز. پايكامبر’ين إیچكينين ياساكلانماسيندان سونراكي تاوريني انه كايناكلارده ير الان سوزلري و بيلكيلر إیشيگينده شی شكيلده وزتلمك مومكوندور: او، إیچكينين تداوي اماجييله كولانيلاماياجاگيني سويلميشتير.٢٧ إیچكي ياساگيني، إیسلام’ين اولاشتيگي هر ير، ويلايتلر، مسلا جورش’ه مكتوپلارله بيلديرميشتير.٢٨ سارهوشلق ورن هر مادنين هارام كيلينديگيني سويلميشتير.٢٩ ياني إیچكينين هارام اولماسينداكي ولچونون سارهوشلق ورمسي ‏اولدیگونی اچيكلاميشتير. هر سارهوشلق ورن مادنين “هامر” ‏اولدیگونی ووركولاميشتير.٣٠ چوگی سارهوشلق ورن مادنين ازينين ده هارام ‏اولدیگونی اچيكلاميشتير.٣١ إیچكينين هر كوتولوگون اناهتاري ‏اولدیگونی إیفاده ايتميشتير.٣٢ مواز ب. بل’ه ياپتيگي اون مادليك تاوسييه دمتي اراسينده “اسله إیچكي إیچم! چونكی او هر كوتولوگون باشيدير”٣٣ دميشتير. إیچكييي سيزديرانين، سيزديرتانين، ساتانين، تاشييانين، تاشينانين، كازانجيني ييينين، إیچنين و سونانين شيدتلي بير شكيلده كينانمايي هاك ايتيگيني بيلديرميشتير.٣٤ هز. پايكامبر’ين مشروبات اولاراك سو، بال شربتي، سوت و مايوه سويی إیچتيگي بيلينمكتدير.٣٥

يچكينين هارام كيلينماسيندان سونره هز. پايكامبر’ين إیچكي كولانان بازي كيمسلر هاكينداكي اويكولامالارينه تماس ايتمك إیستييوروز. هايبر’ين فذينده إیچكي بيدونلاري كيريليپ إیچكيلر دوكولدوگی زمان ساهابدن ميزاهي سون ابدولاه ب. هامار (لاكابينين هيمار ‏اولدیگی ده سويلنير.) داياناماييپ إیچكي إیچر. زاتن بی شاهسين إیچكي كورونجه داياناماديگي ده بيلديريلمكتدير. كنديسيني همن هز. پايكامبر’ين هوزورونه كوتورورلر. هز. پايكامبر اونون بی داورانيشيندان هوشلانماز و پابوچلارييله هافيفچه وورور. اوراده بولونانلار ده وورورلار. هز. پايكامبر’ين بی شاهسي داهه ونجه ده بی يوزدن دفالارجه زالانديرديگي كايناكلارده كايدديلمكتدير. او سيراده هز. ومر “الليم! اونه لانت ايت، آرتيق چوك ‏اولدی”! در. بونون اوزرينه هز. پايكامبر “ويله دمه ومر! او، الل و رسûلو’نی سور” بويورور.٣٦ بوهاري، إیچكي إیچنه لانت ايتمنين جايز اولماديگي، چونكی اونون دين ديشي ساييلاماياجاگي، ياني بی هاركتييله ديندن چيكميش اولماديگي كونوسونه بير باب اييرميش و يوكاريداكي اولايي بی وسيلايله انلاتميشتير. ميزاهي سون ابدولاه هز. پايكامبر’ي كولدوروردو.

ايني شكيلده نوايمان ب. امر، زمان زمان إیچكي إیچرميش. هز. پايكامبر’ه كتيريرلر، او ده پابوچلارييله وورور، ساهابايه ده ايمردر، اونلار ده پابوچلارييله وورورلار، اوزرينه توپراك ساچارلارميش. بی دوروم چوك تكرارلانينجه ساهابدن بيريسي اونه “الل لانت ايتسين” در. بونون اوزرينه رسûلولاه “ويله دم! او، الل و رسûلونی سور” در.٣٧ بويله بير باشكه سارهوش هز. پايكامبر’ين هوزورونه كتيريلير. كيميسي ايلييل، كيميسي پابوچلارييله و كيميسي ايلبيسسييله اونه وورور. بيريسي “الل رزيل ايتسين” در. بونون اوزرينه هز. پايكامبر “كاردشينيزه كارشي شايتانه يارديمجي اولمايين” در.٣٨ شوفسيز هز. پايكامبر’ين بی داورانيشي إیچكييي و اونی إیچني هوش كوردوگی انلامينده دگرلنديريلممليدير. هوش كورمميش، هاته بيلاكيس زالانديرميشتير. بی ده هز. پايكامبر دونمينده بيله بازي ياساكلاره تام اولاراك اويمايانلار بولوندوگونو، انجاك بويللرينين دين ديشي إیلان ايديلمديگيني و توپلومدان ديشلانماديگيني كوسترمكتدير.

هز. پايكامبر دونمينده الكولی إیچكيلر ياساكلانيركن شوفسيز بوكونكی كيبي الكولون زارارلاريني تام انلامييله تسپيت ايدبيلە جك إیمكانلار موجوت دگلدي. فاكات يوجه ياراتيجي، الكولون إینسان ووجودونده ياپابيلگي تاهريباتي بيلديگي إیچين اونی ياساكلاميشتير. إیززتبكوويچ’ين إیفادسييله “وكولی ياساكلاركن إیسلام دين اولاراك دگل، إیليم اولاراك هاركت ايتميشتير”.٣٩ كليشن تكنيك إیمكانلار و ياپيلان اراشتيرمالار إیسلام’ين بی ياساگيني يالانلاماميش، تام ترسينه دوگرولاميشتير. هز. پايكامبر ده بيركاچ مونفريت اولاي ديشينده الكولی إیچكيلري او دونمين إیناتچي و توتوجی إینسانلارينه تركتيربيلميشتير. بی سورتله إیلريكي يوزييلارده إیسلام دونياسينين بويوك ولچوده إیچكييه كارشي كورونماسيني ساگلاميشتير. فاكات ايني باشارييي زور كولانمالارين و بيليمسل چاليشمالارين ساگلايابيلديگيني سويلمك زوردور. امريكالي پروفسور ژوليوس هيرستش، هز. پايكامبر’ين بی كونوداكي باشاريسيني شی سوزلرييله تاكدر ايتمكتدير: “هز. محمد (س.ا.س.) كور’ان واسيتاسييله إیچكييي ياساكلاميش و يوزييلارجه بويوك إینسان كيتللريني إیچكينين زارارلاريندان كورويابيلميشتير. بی نتيجه كسكس. يوزييلده مونوور امريكا’ده هر چشيت پروپاكاندايه و فني يوكسلمايه راگمن ايلده ايديلمميشتير”.٤٠

يسلام’ين دوگدوگی سيراده اراپلار اراسينده يايكين بير شكيلده كومار اوينانييور و فال اوكلاري كولانيلييوردو. إیچكي و كومار مك’ده يايكين ‏اولدیگی كيبي مدين’ده ده يايكيندي. هز. پايكامبر مدين’يه هيجرت ايتيگي ايسناده مدينليلر ده إیچكي إیچييورلار، كوماردان كازانديكلاريني يييورلاردي.٤١

كومار اويونونده اون اوك كولانيلير، بونلاردان اوچ تانسي بوش بيراكيلير، يدي تانسينه ده هيسلر تاكدر ايديليپ يازيليردي. ١’دن ٧’يه كادار اوكلارين هيسلري، راكاملاري اورانيندايدي. اون كيشي اراسينده ياپيلان چكيليشت، كنديلرينه بوش اوك چيكانلار، اورتايه كونولان مالدان هيسه الامازلاردي. ايريجه مالين پاراسيني بی بوش چيكانلار ودردي. بی تور كومار داهه چوك بير دوايي كسيپ ايتيني ٢٨ هيسايه اييرماك سورتييله اوينانيردي. كومار اوكلارينين ديشينده اوچلی و يديلي فال اوكلاري واردي. اوچلی فال اوكلاريني هركس يانينده تاشير، بی اوكلاردان بيرينده “رابيم بانه ايمرتي” وايه “ياپ”، ديگرينده “رابيم بانه ياساك ايتي” وايه “ياپما” يازيلي اولوردو. اوچونجوسونده إیسه يازي بولونمازدي. اراپلاردان بيريسي بير يولجولوگه چيكيپ چيكمامه بير إیشي ياپيپ ياپمامه كونوسونده قرەر ورمك إیچين بی اوكلاري چكرلردي. اوك اولوملی چيكارسه او إیشي ياپارلار، اولومسوز چيكارسه ياپماكتان وازكچرلردي. يديلي فال اوكلاري كاب’نين يانينداكي “هوبل” ادلي پوتون بكچيسينين ايليندكي تورباده كاهينلرين و هاكيملرين يانينده بولونوردو. بونلارين هربيرينين اوزرينده “اوت”، “خیر”، “سيزدن”، “باشكاسيندان”، “اچيك دگل”، “دييت”، “سو” إیفادلريندن بيري يازيلييدي. باباسي شوفلي چوجوكلارين نسبيني تايين ايتمك، ولدورولن كيمسنين دييتيني تايين ايتمك، سی كويوسی اچماك كيبي هوسوسلارده بی فال اوكلاري كولانيليردي. بی تور إیشلردن بيرييله إیلكيلي فال اوكی چكتيرمك إیستاين بير كيمس، هدييلرله بيرليكته هوبل’ين بكچيسينه وايه كاهينه كيدە رك اوك چكتيرير و اونه كوره هاركت ايدردي.٤٢

كور’ان و سونته كومار و فال اوكلارييله إیلكيلي اويكولامالار هارام كيلينميشتير. كور’ان-ي كريم’ده إیچكينين هارام كيلينديگي âيت-ي كريمده كومار (مايسير) ده ياساكلانميشتير.٤٣ بير باشكه âيت-ي كريمده هارام كيلينان هوسوسلار اراسينده “…فال اوكلارييله كيسمت اراماك” ده ساييلميشتير.٤٤ هز. پايكامبر إیچكي إیله بيرليكته كومارين ده هارام كيلينديگيني پك چوك سوزونده اچيكلاميشتير.٤٥ هاديسلردن، منفاات كارشيليگي اوينانان اويونلارين هپسينين مايسير تابيري إیچينه كيرديگي ‏آڭلاشيلماكتادير. كومارده يورولمادان، كولايجه و هاكسيز بير شكيلده باشكاسينين ماليني الماك سوزكونوسودور. نيتكيم كور’ان-ي كريم’ده و هاديس-ي شريفلرده كومار إیچين كولانيلان “مايسير” كلمەسي، كولايلق انلامينه كلن “يوسر” كلمەسي إیله ايني كوكتن كلمكتدير. كومار اوينايان كيشي باشكاسينين ماليني يورولماكسيزين كولايجه الديگي إیچين مايسير دنيلميشتير. كور’ان-ي كريم’ده و هاديس-ي شريفلرده كچن مايسير، او دونمده ايت اوزرينه اوكلارله اوينانان بير چشيت كوماردير. بی تور كومارله كازانيلان ايتلر ده هارام كيلينميشتير.

كومارده كايبدن تارافين، كازانمه اوميدييله تكرار تكرار اوينامه هيرسينه كاپيلديگي، سونونده چشيتلي بيرايسل و توپلومسال هوزورسوزلوكلارين اورتايه چيكتيگي كورولمكتدير. فال اوكلاري چكمك سورتييله الل’ه ماهسوس اولان كايبي بيلمه هوسوسی بی مالزملره إیسنات ايديلميش و پوتلاره إیلاهلق اتفديلميش اولويوردو. ايريجه هم كور’ان’ه هم ده سونته كوره إینسانلارين اقليني كولانمالاري ايساستير. بوندان دولايي باباسي بلي اولمايان بير چوجوگون نسبيني، بير يرده سی بولونوپ بولونماديگيني، يولجولوگون ‏ایی كچيپ كچمايگيني، تيجارتين كار ساگلاييپ ساگلاماياجاگيني فال اوكلارينين بيلمسي مومكون دگلدير. هز. پايكامبر، كچميش پايكامبرلردن بازيلارينين فال اوكلاري كولانديگينه داير كانااتين دوگری اولماديگيني ده سويلميشتير. هز. إیبراهيم إیله اوگلی إیسمايل’ي ايلرينده فال اوكلاري إیله بيرليكته تاسوير ايدن بير رسيمي كورونجه إیمهه ايديلمسيني إیستميش، اونلارين اسله فال اوكلاري كولانماديگيني بيلديرميشتير.٤٦

هز. پايكامبر بير تارافتان كوزل اهلاكييله إینسانلاره ورنك اولوركن، ديگر تارافتان، اورتايه چيكان وايه چيكابيلە جك اهلاكي سورونلاري ونلمك إیچين كايرت سارفتميشتير. إیسلام’ين اماچلاريندان بيريسينين نسلي كوروماك و صاغلقلي بير توپلوم ياپيسي اولوشتورماك ‏اولدیگونی بيراز ايوول كايدتميشتيك. نسلي و ايله ياپيسيني بوزان سورونلارين باشينده فوهوش كلمكتدير. فوهوش اهلاكي چوكرتمكت، پسيكولوژيك بوزوكلوكلاره ‏گونوموزده ايدس كيبي بويوك ولچوده جینسل إیليشكييه باگلي هاستاليكلارين ارتماسينه فوهوشله باگلانتيلي سوچلارين و كادين تيجارتينين يايكينلاشماسينه كادينين بير كچيم كايناگي اولاراك كولانيلماسينين، كادين سيمسارلارينين، كادين سايسينده پاره كازانان كيمسلرين اورتايه چيكماسينه ندن اولماكتادير. فوهوشی مسلك و كچيم كايناگي هالينه كتيرمك فيتراته ايكيري ‏اولدیگی كيبي، انليك واسفي إیله ده باگداشماماكتادير. جاهيلييه دونمينده داهه زيياده جارييلر فوهشه إیتيليردي. هور كادينلار اراسينده ده زينه واك’الاري كورولويوردو. ايرككلرين زينه ياپماسي گنلليكله اييپ ساييلماز و بونونله ووونولوردو.٤٧ كور’ان’دا٤٨ و هاديسلرد٤٩ فوهوش چشيتلري و فوهشه كوتورن چيركين داورانيشلار ياساكلانميش و زاî موايييدلر كونولموشتور. هز. پايكامبر، فاهيشنين زينه كارشيليگينده ايلده ايتيگي كليري كازانچلارين ڭ كوتولري اراسينده سايميش و ياساكلاميشتير.٥٠ بيات اليركن زينه ايتممايي ده شارت كوشموشتور.٥١ فوهشون ونلنمسي إیچين ايگيتيم، ايوليليگين كولايلاشتيريلماسي و ايله ياپيسينين كوچلنديريلمسي كيبي هوسوسلار اوزرينده دورموش، بونه راگمن سوچ إیشلاينلري زالانديرماكتان كري كالماميشتير

ينسانلق تاریخي بويونجه همن هر توپلومده كامی دوزنيني بوزان و يوز كيزارتيجي بويوك بير سوچ اولاراك كابول ايديلن هيرسيزليك، هز. پايكامبر’ين ونلمايه چاليشتيگي سوسيال پروبلملردن بيريدير. اهلاك و هوكوك كورالارينه ايكيري يولاردان هاكسيز كازانچ ساگلانماسينه سبپ اولان هيرسيزليك، إیسلام’ين سون درجه دگر ورديگي، كورومايي هدفلديگي و كوتسال كابول ايتيگي مال كوونليگيني و مشرû يولاردان كلير ايلده ايتمنين ايساس ‏اولدیگی إیلكسيني إیهلال ايتمكتدير. جاهيلييه دونمينده هيرسيزلق بير هايلي يايكيندي و گنل اولاراك اييپ و سوچ ساييلماكتايدي. بونونله بيرليكت، مركزي بير سيياسي اوتوريته بولونماديگيندان سوچون دوزنلي بير شكيلده كونترول آلتونده توتولدوگی و سوچلولارين زالانديريلديگي سويلنمز. سوزكليمي كوچبه اراپلار كابيله فرتلرين، دوست كابيللر، مابتلره و كامويه ايت مالارين چالينماسيني سوچ ساياركن، ارالارينده انتلاشمه و هيمايه بولونمايان ديگر كابيللردن كوچ كولاناراك چالينان مالي كانيمت سايار و بی تور اييلملري ده سارتي سيمكلاين داورانيشلار اولاراك كورورلردي.٥٢ بوراده بيز، هيرسيزليگين هوكûكي بويوتو، سوچون اولوشماسي، نيليگي، نيتليگي و زانين تاتبيكي إیله إیلكيلي تارتيشمالار اوزرينده دورماييپ، كيساجه سوسيال و اهلاكي بويوتونه كور’ان و سونتين بی فييل كارشيسينداكي توتومونه تماس ايدگيز.

ايريجه كور’ان-ي كريم’ده هيرسيزليكله إیلكيلي هوكûكي هوكوملر موجوتور.٥٣ كور’ان-ي كريم’د، اوزرينه بيات الينماسي كركن هوسوسلار ساييليركن “هيرسيزلق ياپماماك” ده زيكرديلمكتدير.٥٤ هز. پايكامبر’ين اقاب’ده موسلومان اولانلاردان بيات الديگي هوسوسلار اراسينده “هيرسيزلق ياپماماك” ير الييوردو. هاته بی سوزلشمده هيرسيزليگين “الل’ه اورتاك كوشماماك”تان سونره إیكينجی سيراده ير الديگي كورولمكتدير٥٥ كي بی هوسوس سون درجه ديكات چكيجیدير. هاديس ليتراتورونده هز. پايكامبر’ين هيرسيزليكله إیلكيلي سوزلري إینلنديگيند، بونلارين إیچينده ڭ فازله يري “هيرسيز، مو’مين ‏اولدیگی هالده هيرسيزلق ايتمز” سوزويل، “هيرسيزلق ياپمايين” وايه “هيرسيزلق ياپماماك” اوزره بيات الديگي كونوسی إیله إیلكيلي هاديسلرين توتوگی كورولمكتدير.٥٦ بی ده هز. پايكامبر’ين، كونونون سيك سيك إیمان إیله باگلانتيسيني كوراراك، هيرسيزليگين زاî يونوندن زيياده إیمان و اهلاك بويوتی اوزرينده دوردوگونی كوسترمكتدير. هز. پايكامبر’ين سونتينده هيرسيزليك، دونياده و اهيرته بير ديزي موايييده و سوروملولوگی كركتيرن اگير بير سوچ و بويوك بير ‏گوناه اولاراك نيتلنديريلميشتير. سوچی سابيت كورولن هيرسيزلار ده زالانديريلميشتير. انجاك بی نوكتاده اوزرينده دورولماسي كركن هوسوس، هيرسيزه زه ورمنين اماچ اولماديگيدير. ونملي اولان، إینسانلاري ايگيتمك، هيرسيزليگه سوكدن ايتكنلري، سوسيال و ايكونوميك دنكسيزليگي، اهلاكي چوكونتويی اورتادان كالديرماكتير. اوستليك هز. پايكامبر سوچون اولوشماسينده إیسپاتينده و زانين إینفازينده سوچلی لهينه تيتيز داورانميش، افتمايي و سولهی تاوسييه ايتميش، شيكايتچيسي بولونمايان وايه كاموويونه مالولماميش سوچلاري كورمزليكتن كلميشتير. اونون بی توتومی اولوملی سونوچ ورميش، دونمينده هيرسيزلق اولايلارينده دوشوش اولموشتور.٥٧

ينسانين يالنيز كنديسييله إیلكيلنمسي، إیليشكيده بولوندوگی هركسي و هر شايي كندي يارارينه كولانمه إیستگي انلامينه كلن بنجیليك (نانييت)، اهلاك سيستملرينده و إینسان داورانيشلارينده جیدي بير كوسور اولاراك كابول ايديلير. بنجیليك همن هر كونوده و الانده يارديملاشمايه دايانيشمايه و إیشبيرليگينه اينكل اولور. إینسانلاري اچكوزلی هاله كتيرير. بنجیليك دويكوسوندان كايناكلانان بيرتاكيم اولومسوز ايگيليملر ده موجوتور. كيبير، جیمريليك، كين كوتم، بيرايدكي پايلاشمه و دايانيشمه روهونی ولدورن هيرس، اچ كوزلولوك، تاماهكارلق كيبي هوسوسلار بونلاردان بيركاچيدير. بونلارين يانليش و كوتو ‏اولدیگونه تركديلملري و كونترول آلتونه الينمالاري كركتيگينه داير إیسلام ليتراتورونده چوك ساييده بيلكي موجوتور.

بنجیليگين ايردم اولاراك بيلينن كارشيتي وزكجیليكتير. ياني باشكالارينين ‏اییليگيني دوشونمك، يارارينه داورانماك; هازلاريني ارتيرماك، اجيلاريني دينديرمك، باشكالارينين ياراري إیچين كندي إیستكلريندن وزوريده بولونماك و توتكولاريني سينيرلاماك. ديگر بوتون اهلاكي فازيلتلرده ‏اولدیگی كيبي، وزكجیليك ده إینسانده بير هوي و ملكه هالينه كلمكله كازانيلميش اولور. بونون ملكه هاليني الماسي ده بی الانداكي داورانيشلارين ورنك الينماسينه و كوچلی بير إیراده ايگيتيمينه باگليدير. يارار اومادان و كارشيلق بكلمدن بير إینسانين ديگرينه يارديم ايتمسي، ياني ساف وزكجی داورانيش بيچيمي جان، مال و إیرز كوونليگينين تميناتيدير. بيراي كندي جانيني، ماليني، ناموسونی ناسيل كوتسال بيلييور و كورويورسه ديگرلرينينكيني ده ويله بيلمليدير.

كور’ان-ي كريم’د، إینسانين ڭ جیدي زاافلاريندان بيريسي اولان بنجیليگي يرن، وزكجی داورانيشلاري وون و تشويك ايدن إیفادلر بولونماكتادير. كور’ان’ده إیشارت ايديلن بنجیليك ورنكلريندن بازيلاري شونلاردير: موشريكلره “الل’ين سيزه ريزيك اولاراك ورديگي شايلردن يوقسولاره إینفاك ايدين” دنيلديگي زمان اونلارين “الل’ين كچيميني ساگلايابيلگي كيمسلري بيز مي بسلايگيز”؟٥٨ دملري كينانير. فيراوون’ون چيلكينجه بير بنجیليك دويكوسويله هوكينه “بن سيزين ڭ يوجه تانرينيزيم”٥٩ دمسي ايلشتيريلير. كارûن’ون ازكينليكتان كاچينماسي و إینسانلاره إیهسانده بولونماسي يونوندكي تاوسييلره كارشيلق ايليندكي بوتون إیمكانلاره كندي بيلكيسييله كاووشتوگونی إیديه ايتمسي٦٠ هوش كارشيلانماز. فجر سûرسيند،٦١ إینسانوگلونون، توپلوملاري كوتو اقيبتلره سوروكلاين سبپلري تشكيل ايدن زاافلاريني ديله كتيرن ايتلر موجوتور. بی زاافلار إینسانين بنجیليگيندن كايناكلانير. بنجیليك ده يوجه ياراتان’ه كارشي كوون ايكسيكليگي شكلينده كنديسيني كوسترير. بونه كوره رابي إینسانوگلونی دنمك إیچين اونه بول بول ريزيك ورە جك اولسه همن سوينير و بونی او’نون بير إیكرامي كابول ايدر. فاكات ريزكي بيراز دارالديگينده همن رابي تارافيندان كاهره اوگراديگيني سويلمايه يلتنير، سيزلانمايه باشلار. هالبوكي او، بوللق زمانينده ده يتيملري و كيمسسيزلري كولاييپ كوزتمز، بونون إیچين وناياك اولماز، ميراسي هلال هارام دمدن ير، ماله مولكه كارشي اشيري دوشكونلوك كوسترير. بوراده ازكينلق و تاشكينليكلاري سببييله هلاك ايديلن كاويملري هابر ورن âيتلرين ارديندان وارليكلي كسيمين بنجیليگيني و مال هيرسيني ديله كتيرن âيتلره ير وريلميشتير. بی ده اسلينده بی زاافلارين، توپلوم دوزنينين بوزولماسينين و توپلوملار إیچين بيرر چوكوش ندني ‏اولدیگونون ووركولانماسي اماجييله ديله كتيريلمسي اچيسيندان ونم ارزتمكتدير.٦٢

هز. پايكامبر’ين فاالييتلرينده و سوزلرينده بنجیليك كوتولنميشتير. مسلا هز. پايكامبر، اليشوريشلرده بنجیل دويكولارله هاركت ايديلمسيني ياساكلاميشتير. سوزكليشي بير كيمسنين بازارليگي دوام ايدركن ديگرينين ارايه كيرمسيني، كيشينين اونده كوزی اولسه بيل، بازارليگي كندي لهينه بوزمايه چاليشماسيني اچيك و كسين بير إیفاده إیله نهيتميشتير. “سيزدن بيرينيز كاردشينين بازارليگي اوزرينه بازارلق ياپماسين”٦٣ بويورموشتور.

بنجیليكله ياكيندان الاكالي بير كاورام ده سروتير. إیسلام دوشونسينده سروت ايدينمك، سروتين ايسيري اولونماديگي مودتچه تشويك ايديلميشتير بونه كارشيلق إینسانين ساهيپ ‏اولدیگی سروتي، ساهيبينين اولولانماسيني تمين، ارزولاريني، إیهتيراسلاريني، بنجیليگيني تاتمينه يونليك كولانماسي إیسه هوش كارشيلانماميشتير. زكات، هاج، إینفاك كيبي إیبادت و وازيفلر، يوقسولی كورومانين يانينده بنجیليگي ينماي، وزكجی داورانيشلاري كليشتيرماي، بونلاري بيرايين و توپلومون ياشانتيسينه يرلشتيرمايه وسيله اولان اويكولامالاردير.

بنجیليگين، إینسانين كنديسينين فاركينده ‏اولدیكتان سونره باشكاسينين فاركينده اولماماسي شكلينده تزاهور ايتيگي ده كوزدن اوزاك توتولماماليدير. كنديسي سيفتاه ايتيكتن سونره كلن موشترييي “كومشوم هنوز سيفتاه ايتمدي” دييە رك كومشوسونه كوندرن ايسنافين توتومی بونون كوزل بير ورنگيدير. يوقسه وزكجیليك، بيرايين كنديسيني باشكاسينين لهينه اولاراك توكتمسي انلامينه كلممليدير. كيشينين كندينه دگر ورمسي، كنديني دوشونمسي، كنديسي إیچين چاليشماسي دوگالدير. انجاك، ديگر اهلاك و داورانيشلارده ده دنكايي، ولچويی (يتيدالي); دويكولارين، توتوم و داورانيشلارين نورمال و دنكلي اولماسيني ونكورن إیسلام، بی كونوده ده دنكنين ساگلانماسيني ونكورموشتور. كور’ان و سونت، اشيري بيرايسل توتكولاري ديزكينلاييجی و دوزنلاييجی بير اهلاك وگرتيسي اورتايه كويموشتور. يوكاريده بير باشكه وسيله إیله ده ديله كتيريلن هز. پايكامبر’ين بير ساهابييه تاوسييسي بی كونوداكي دنكلي توتومه ده كانااتيميزجه ورنك تشكيل ايتمكتدير. هز. پايكامبر، مالينين تاماميني الل يولونده هارجانماك اوزر، ولوم دوشگينده واسييت ايتمك إیستاين سا’د ب. ماليك’ين بی توتومونی هوش كارشيلاماز، “چوجوكلارينه نه بيراكتين”؟ دييه سورار. بير شاي بيراكماديگيني وگرنينجه ده مالينين اونده دوكوزونی چوجوكلارينه بيراكماسيني سويلر. انجاك سا’د’ين إیسراري اوزرينه اوچته بيريني واسييت ايتمسيني إیستر و اونی بيله چوك بولدوگونی بليرتير.٦٤ كانااتيميزجه بو، بنجیليك و وزكجیليك اراسينده كوزتيلمسي كركن دنكايه ده چوك كوزل بير ورنك تشكيل ايتمكتدير.

پايكامبريميز، إینسان هاكلارينين ڭ ونمليلريندن بيري اولان و چوگونلوكله إیرز كاورامييله إیفاده ايديلن إینسانين كيشيليگينين، هايسييت، شرف و سايكينليگينين كورونماسينه بويوك ونم ورميش، كيشيليك هاكلارينين چيگننمسيني ونلمايه چاليشميشتير. وده هوتبسي’نده إینسانلارين كانلارينين و مالارينين يانيسيره إیرزلارينين ده موكادس ‏اولدیگونی ووركولاميشتير. بی اوچ هوسوسی بيراراده انماك سورتييله ياشامه هاكينه مولكييته و مانوي كيشيليگه إیليشكين هاكلاري ايني ولچوده كوونجه آلتونه الديگيني كوسترميشتير. بير سوزوند، كيشييه كوتولوك اولاراك موسلومان كاردشيني كوچوك كوروپ اشاگيلامانين يتگيني بيلديرديكتن سونره موسلومانلارين كانلارينين، مالارينين و إیرزلارينين بيربيرينه هارام، ياني دوكونولماز ‏اولدیگونی بليرتميشتير.٦٥ هاج إیبادتينين كورالاريني سيراسييله ايده ايتمكته هاته ايدن بير ساهابيي، بونون فازله بير ‏صاقینجهسي بولونماديگيني، هرهانكي بير موسلومانه ديل اوزاتمانين داهه بويوك بير ‏گوناه ‏اولدیگونی سويلميشتير.٦٦ سون اولاراك زيكرديلن بی سوزوندن هاركتله هز. پايكامبر’ين، كيشيليك هاكلاريني دينين وزويله الاكالانديرديگي و بی هاكلاره ريايتين إیبادتلردكي بازي شكلي إیهمالردن داهه ونملي سايديگيني بليرتيگي ‏آڭلاشيلماكتادير. بير باشكه سوزوند، كيشينين دينيني و إیرزيني كوروماسيني بيراراده زيكرتميشتير،٦٧ كي بوراده دين إیله مانوي كيشيليك دگرلريني إیفاده ايدن إیرز كاوراميني بيرليكته زيكرتمسي ديكات چكيجیدير. “بی إیفاددن، كيشيليك دگرلرينين ديني دگرلر إیچين هاكيكي زميني تشكيل ايتيگيني، ساگلام بير ديندارليگين ساگلام و كورونموش بير كيشيليكته داهه ده موكمل اولاجاگيني انلاماك مومكوندور.”٦٨

هز. پايكامبر إینسانلارين كوتو سوزلرله انيلماسيني، بير كيمسنين كييابينده كوسورلارينين انلاتيلماسيني و إینسانين ايلينده اولمايان بدني كوسورلاري هاكينده كونوشولماسيني ياساكلاميشتير. چونكی بی تور داورانيشلار، إینسان اونورونی رنجیده ايديپ زدلمكت; توپلومده داركينلق و دوشمانليكلارين اورتايه چيكماسينه سوكي، سايكي و باريشين زارار كورمسينه سبپ اولماكتادير. كييبت كور’ان-ي كريم’ده ولموش بير دين كاردشينين ايتيني يمايه بنزتيلميشتير.٦٩ بی بنزتمه إیله كييبتين كوتولوگی ووركولانميشتير. هز. پايكامبر ده بير كيمسايي كنديسينده بولونان كوسورله انمانين كييبت، كنديسينده بولونمايان بير كوسوری اونه إیسنات ايدە رك الايهينده كونوشمانين إیسه إیفتيره ‏اولدیگونی بيلديرميشتير.٧٠ “كارشيليگينده بانه دونيايي ورسلر بير إینساني هوشلانماياجاگي بير شايله تاكليت و تاوسيف ايتمايي كسينليكله سومم”٧١ دميشتير. إینسانلارين كيزلي هالرينين اراشتيريلماماسيني إیستميشتير.٧٢ كسين دليله دايانماكسيزين سادجه شوفايه داياناراك إینسانلارين ياركيلانماسيني ياساكلاميشتير.

هز. پايكامبر’ين ڭ باشته كلن هدفلريندن بيريسي توپلوم هوزورونون كورونماسيني ساگلاماكتي. بی اماچله او، إینسانلارين بيربيريني هور و هاكير كورملريني، دیدیكودويو، اره بوزماك إیچين لاف كتيريپ كوتورمايي، إیكييوزلولوگو، يالاني، يالانجي شاهيتليگي، لانت اوكومايي، سوومايي، هاكارتي، انا-بابايه إیسيانكار داورانمايي، إینتيهاري، إیفتيرايي، ولولري كوتولمايي، كيسكانچليگي، كين بسلمايي، داركينليگي، كوسور اراشتيرمايي، الداتمايي، سوزونده دورمامايي و ياپيلان ‏اییليگي باشه كاكمايي ياساكلاميشتير. هز. پايكامبر’ين ياساكلاديگي بی داورانيشلارين فرت و توپلوم إیچين زارارلي ‏اولدیگی و إیشلنديگي تاكديرده توپلومده اولومسوز تاهريبات مايدانه كتيرگي اچيكتير. بوراده سوزی اوزاتماماك إیچين بونلارين زارارلاري كونوسونده دتايلي اچيكلامالاره كيرمك إیستمييوروز.

٤. دوگال اولايلار و افتلر

دوگال افتلر، دوگوردوگی سونوچلار إیتيبارييله بيرتاكيم توپلومسال سورونلارين اورتايه چيكماسينه سبپ ‏اولدیگی إیچين بی كونويی هز. پايكامبر’ين توپلومسال سورونلارله إیلكيلي داورانيشلاريني ايله الديگيميز بی بولوم آلتونده إیشلمايي اويكون بولدوك. بوراده تدبير اليناراك زارارين ونلنبيلگي دوگال فلاكتلرل، إینسانين موداهلسي داهيلينده بولونمايان اولايلار كارشيسينده هز. پايكامبر’ين توتوم و داورانيشلاريندان بازي ورنكلر سوناجاگيز.

هز. پايكامبر تبوك سفري ايسناسينده تبوك’ه واريلديگينده (وايه يولده هيجر موكييند) بير اقشام واكتي، كجەلايين شيدتلي بير فيرتينه كوپاجاگيني بيلديرير. او ندنله ساهابدن هيچ كيمسنين، يانينده اركاداشي بولونماديكچه اياگه كوكماماسيني و دولرينين ديزلريني باگلاماسيني تمبيه ايدر. هركس دولرينين ديزلريني باگلار. كجە واكتي چيكان فيرتيناده اونون تاوسييسينه اويانلاره بير زارار كلمزكن، اويمايان بني سايده كابيلسيندن إیكي كيشيدن بيرينين بوگازي تيكانير، ديگريني ده فيرتينه بير تارافلاره اتار. بوگازي تيكانان ساهابي داهه سونره ‏اییلشير، ديگري ده تاي كابيلسي تارافيندان مدين’يه كوندريلير.٧٣ بی اولايده ونملي اولان نوكته هز. پايكامبر’ين فيرتينانين چيكاجاگيني نردن بيلديگيندن زيياد، دوگال بير فلاكت ونسينده تدبير الينماسيني إیستمسي و اركاداشلاريني اويارماسيدير. نيتكيم اونون إیكازينه اويانلار فلاكتن ايتكيلنمديكلري هالد، دينلماينلر زاراره اوگراميشلاردير. دوگال فلاكتلرين دينله إیلكيلي يونی ده ايساسينده و بويوك ولچوده بی نوكتاده ياني تدبيرده دوگوملنمكتدير. چونكی دوگال بير فلاكتين ووكûونون ونلنمسينين إیمكانسيز ‏اولدیگی دوروملارده إینسانه دوشن كورو تدبير الماكتير.

ايني شكيلده هز. پايكامبر’ين سالكين هاستاليكتان كورونمه كونوسونداكي تاوسييلرينين ده او ‏گون إیچين چوك كوزل و فايدالي سونوچلار الينابيلە جك بير تدبير ‏اولدیگی كورولمكتدير. او بی كونوده شی سوزی سويلميشتير: “بير يرده وبا ‏اولدیگونی إیشيتيگينيز زمان اورايه كيرمايينيز! بولوندوگونوز يرده وبا اورتايه چيكارسه اورادان ده چيكمايينيز”.٧٤ كايناكلاريميزده هز. پايكامبر’ين تبوك سفري ايسناسينده شام’ده وبه سالكيني بولوندوگونه داير بير هابرين كنديسينه اولاشماسي اوزرينه بی سوزی سويلديگينه داير ريوايتلر بولونماكتادير.٧٥

شيمدي هز. پايكامبر’ين دوگال اولايلار كارشيسينداكي توتومونه تماس ايتمك إیستييوروز. جاهيلييه هوكي اي و ‏گونش توتولماسي كيبي تابيات اولايلاريني اوگور وايه اوگورسوزلق اولاراك يوروملاماكته ونملي بير كيشينين وايه بير هوكومدارين دوگوم، يه ده ولومونون إیشارتي سايماكته إیديلر.٧٦ هز. پايكامبر، اي و ‏گونش توتولماسي هاكينده ايسكي چاگلاردان بري كهانته دايالي بی تور يوروملارين يانليش ‏اولدیگونی بيلديرميشتير.

هز. پايكامبر زمانينده بيريسي مكه دونمينين سونلارينده إیكيسي ده مدينه دونمينده اولماك اوزره اوچ دفه ‏گونش توتولماسي و إیكي دفه ده اي توتولماسي مايدانه كلميشتير. اي توتولماسي ايسناسينده ياهوديلر توپلانيپ اتش ياكميشلار، تاس چالميشلار، ايين بويولنديگيني سويلميشلردير. ديگر بيرچوك كونوده ‏اولدیگی كيبي هز. پايكامبر ‏گونش و اي توتولمالاري كونوسونده ده بی تور كرچك ديشي إینانچ و تلاكيلري ييكميشتير. جاهيلييه هوكينين بی كونوداكي تلاكيسينين دوگری اولماديگيني بليرتميش، بونلاره سادجه بيرر كوك اولايي اولاراك باكميشتير. اقيل ايرديريلماين اولايلار كارشيسينده اقيل ديشي يوروملار يرينه الل’ه سيگينمانين داهه صاغلقلي يول ‏اولدیگونی كوسترميشتير. نيتكيم اوگلی إیبراهيم’ين وفات ايتيگي ‏گون ‏گونش توتولموش، هوك بی اولايين إیبراهيم’ين ولوموندن دولايي كرچكلشتيگي شكلينده يوروملاميشلاردير. فاكات هز. پايكامبر “بير كيمسنين ولومی و دوگومی سببييله ‏گونش و اي توتولماز. سيز بی كيبي اولايلاري كوردوگونوز زمان ناماز كيلين و الل’ه نييازده بولونون”٧٧ تاوسييسينده بولونموشتور. بير باشكه ريوايته إیسه “هيچبير إینسانين ولومويله ‏گونش و اي توتولماز. بونلار الل’ين كودرتينين بير نيشانسي اولان âيتلريندن إیكي âيتير. بی اولايلاري كوردوگونوزده ناماز كيلين”٧٨ دميشتير. ‏گونش توتولماسي ايسناسينده مسجید’ه چيقرەك دورت (بازي ريوايتلرده إیكي) ركات ناماز كيلميشتير.٧٩ تامامن إینسانلارين كوجی و إیرادسي ديشينده مايدانه كلن ‏گونش و اي توتولمالاري ايسناسينده هز. پايكامبر’ين إیبادت ايتمسي، اونون، كايناتاكي دوزني ياراتان يوجه الل’ين كوجونی تاكدر و تاكديسه يونليك بير داورانيشي اولاراك دگرلنديريلمليدير.

هز. پايكامبر هاديسلرينده هاياتين كورونماسييله إیلكيلي الينماسي كركن پكچوك تدبيردن ‏بحثتميشتير. سوزكليمي فيرتينالي هاواده دڭزه اچيلمامه كوركولوگی بولونمايان بير تراسته كجەلاييپ اویقو سرسمليگي إیله دوشممك إیچين بويله بير مكانده اويوماما،٨٠ يانار دورومده بيراكيلان لامبانين ياگينه تاماه ايدن فارنين يانان فيتيلي چكە رك يانكينه يول اچماسيني ونلمك إیچين اويومادان ونجه لامبايي سوندورم٨١ كيبي تدبيرلر بونلار اراسيندادير.

٥. هورافلر/باتيل إینانيشلار

هورافلر، مانتيكسال تملي و كرچك هاياتله إیلكيسي بولونمايان يانليش إینانچ و اويكولامالاردير. بونلار دين ديشي الانلارده كورولمكله بيرليكت، ديني كونولارده داهه يايكينديرلار; إیرك و دين ايريمي اولماكسيزين چشيتلي توپلوملار اراسينده موجوتورلار. دين بازينده ايله اليناجاك اولورسه تاریخته و ‏گونوموزده ياهوديلر و هريستييانلارده ‏اولدیگی كيبي موسلومانلار اراسينده ده كورولمكتديرلر. ونكي دينلره ايت بازي اونسورلارين موسلومانلار اراسينه تاشينماسي و بيلكيسيزليك كيبي ندنلر، اولûهييت، كايب، اوگور – اوگورسوزلق و ولولردن يارديم بكلمك كيبي بليباشلي هورافلرين اورتايه چيكماسينه و اويكولانماسينه يول اچميشتير.٨٢

باتيل إینانيشلار و هورافلر، چاگيميزين اولومسوز انلامده كليشمه كوسترن دگرلريندن بيريدير. اويسه إیلك باكيشته پوزيتيف بيليملرين باشدوندوروجی بير شكيلده إیلرلمه كايدتيگي، سوسيال بيليملرين ده كليشتيگي، بيليمسل اراشتيرمالارين هاياتين هر الانينه نوفوز ايتيگي ‏گونوموزد، هورافلره إیلكينين ازالماسي كركتيگي دوشونولبيلير. نه وار كي، ساتانيست هاركتلر، مديوملق و فال باشته اولماك اوزره چشيتلي اماچلارله چاپوت باگلاماك، موم ياكماك، كورشون وايه موم دوكمك، يانليش كوربان آطەماك، چشيتلي نسنلري اوگورسوز سايماك كيبي ساييسيز هورافلرين و هوك إینانچلارينين جوگرافي سينير و كولتورل سوييه فاركي بيله تانيماكسيزين زمانيميزده إیلكي كوردوگی و إینسانلاري ايتكيلديگي كورولمكتدير. هاته بونلاردان بير كيسمينين بيرر مسلك هالينه كلديگي و بی الانده مودرن إیلتيشيم اراچلارينين ده كولانيلديگي موشاهده ايديلمكتدير. بی تور اويكولامالاره باشته إینانچ بوشلوگی و صاغلقلي دين انلاييشيندان يوقسونلق اولماك اوزر، بيلكيسيزليك، ديني تمل كايناكلاريندان وگرنمم، ايسرارنكيزه و بيلينماينه كارشي دويولان مراك، مانوي دويكولاري تاتمين ارزوسو، ايكونوميك و سوسيال سورونلار كيبي چشيتلي فاكتورلر سبپ اولماكتادير. هورافلره إیلكينين، إینانچ زاييفليگينين و بيلكيسيزليگين يانيسيره ايكونوميك و سوسيال سيكينتيلارله ده الاكاسي بولونماكتادير. ايكونوميك و سوسيال پروبلملريني كرچكچي اوسولرله چوزومه كاووشتورامايانلارين، بيرتاكيم هايالي يولاره باشووراراك ارزی و ايملرينه اولاشمايه اوميت كايناگي ارامايه چاليشمالاري كاچينيلمازدير.

بی نوكتاده ديگر الانلارداكي فاالييتلرينده ‏اولدیگی كيبي، هز. پايكامبر’ين هورافلر كارشيسينداكي توتومونون ده ‏گونوموزده دگريني و ونميني كورودوگی اورتايه چيكماكتادير. هز. پايكامبر بی اچيدان ده إینسانلاره ورنكليگيني كوسترميشتير. او ندنله بيز بوراده هز. پايكامبر’ين هورافلر كارشيسينداكي توتومونی اورتايه كويمايه چاليشاجاگيز. انجاك بونی ياپاركن، ‏گونوموزده كورولن، بيلينن و ياشايان يايكين هورافلري كايد ایتمك و تارتيشماك اماجيميز ديشيندادير. باتيل إینانچلار و هورافلر اوزرينده گنل اولاراك يازيلان چوك ساييده ماكاله و كيتاپ بولونماكتادير.٨٣ بوراده بيزيم إیچين هز. پايكامبر’ين هورافلره كارشي گنل توتومی و اونون بی كونوداكي داورانيشلاريندان چيكاريلابيلە جك انه فيكير ونمليدير. إیسلام’ين دوگدوگی سيرالارده كورولن هر هورافايي ده دگل، پايكامبر’ين تاوريني و گنل باكيشيني يانسيتيگيني بيلديگيميز داورانيشلاريني اورتايه كويمايه چاليشاجاگيز. هورافلرده بولكسل و كولتورل فاركليليكلار ده بولونابيلير. سوزكليمي جاهيلييه دونمينده اراپلار اراسينده يايكين اولان بير هورافايه او دونمده دونيانين باشكه بير بولكسينده وايه بوكون راستلانماماسي مومكوندور. بوتون بونلارين ترسي دورومله ده كارشيلاشيلابيلير. ياني او دونمده دونيانين باشكه بير بولكسينده وايه ‏گونوموزده يايكين اولان بير هورافايه او ‏گونكی اراپ توپلومونده راستلانمايابيلير.

ونليكله بليرتمك كركير كي، كور’ان-ي كريم’ده و هاديسلرد، إینسانين كادريني دگيشتيرمه إیدياسي تاشييان، الل’تان باشكه وارليكلاردان يارديم المه كايسي كودن، إینسانلاري ساگلام بيلكي كايناكلاريندان و سبپلره باشوورماكتان اليكويان هر تورلی هوراف، باتيل إینانچ و اويكولامالار اچيك و كسين بير شكيلده ردديلميش و ياساكلانميشتير. هز. پايكامبر’ين همن توم فاالييتلرينده هورافلرله موجادله ايتيگي كورولمكتدير. سوزكليمي كهانتي و كاهينلرين اييلملريني كسينليكله هوش كورمميش، چشيتلي تكنيكلرله كلكتن و بيلينمايندن هابر ورم، كيزلي كيشيليك وزليكلريني اورتايه چيكارمه ساناتي اولان و همن بوتون ميلتلرده باتيل إینانچ يه ده فولكلور اولاراك وارليگي كورولن فالجيليگي ياساكلاميشتير. او سيرالارده اراپلار اراسينده فالجيلق سون درجه يايكيندي. جاهيلييه دونمي اراپ توپلومونده كورولن و كوشلارين ادلاري، سسلري و اوچوشلاريندان اوگورسوز انلاملار چيكارمه كوشلارين اوچوش تارزيني إینلايە رك يوروملار ياپمه وايه چاقيل تاشي، نوهوت، باكله كيبي مادلرله فال توتمه كيبي بوتون فال چشيتلري هز. پايكامبر’ين ياساكلاديگي هوسوسلارين كاپسامينه كيرمكتدير.٨٤

هز. پايكامبر سی دولی بارداگه ‏گونش، بيلور پارچاسينه باكاراك رميل اتيپ سجیلي و كافييلي سوزلرله و بونلارين يانيسيره سوزكليمي چوجوكلارين ووجوت ياپيلارينه باكاراك كلكلرييله إیلكيلي تاهمين يوروتمك كيبي داهه باشكه اوسولرله كايبدن هابر ورديگيني إیديه ايدن “اراف”لاره و “كاهين”لره موراجااتي ياساكلاميشتير. ارافه كيديپ بير شاي سورمايي ياساكلاديگيني اچيكچه ديله كتيرديگيني كورويوروز.٨٥ مواوييه ب. هاكم ايس-سولمي ادلي ساهابي، كنديسينه “بيز بيرتاكيم شايلري جاهيلييه دونمينده ياپييوردوك. كاهينه كيدييوردوك” دايينجه “كاهينلره كيتمايين” بويورموشتور.٨٦ ادي كچن شاهسين “وگورسوزلوكته بولونويوردوك” دمسي اوزرينه د، كنديلرينين ويله زانتيكلريني، انجاك بونه إیتيبار ايديلممسيني و نييتلنيلن إیشتن كري كالينماماسيني سويلميشتير. بير كروپ إینسانين كاهينلر هاكينده بيلكي الماك اماجييله سوردوكلاري سورويه “كاهينلر بيرشاي دگلدير” دميشتير.٨٧ كاهين وايه ارافه كيدە رك اونلاري تاسديك ايتمكله إیمان اراسينده باگلانتي كورموشتور. نيتكيم “بويله هاركت ايدنلرين كنديسينه إینديريلني إینكار ايتميش ساييلاجاكلاريني و نامازلارينين كيرك ‏گون كابول ايديلمايگيني” بيلديرميشتير.٨٨

هز. پايكامبر، إیسلام’ده اوگورسوزلق تلاكيسينين بولونماديگيني، اوگورسوزلوگه إینانمانين كيش‏ایی شيركه كوتوربيلگيني هابر ورميشتير. كوشون وتمسينين و اوچماسينين اوگورسوزلق ساييلاماياجاگيني بليرترك، إیلكينچ كورونن نسنه و اولايلارين ‏اییيه يورولماسيني تاوسييه ايتميشتير.٨٩ بويی ياپمانين و موسكه تاشيمانين توهيد إینانجيني زدلايگيني بيلديرميشتير.٩٠

يسلام ونسينده اراپلار، باشته ‏گونش و اي اولماك اوزره بيرتاكيم كوك جیسيملرينه و ملك، جین و شايتان كيبي رûهاني وارليكلاره تاپارلاردي. بونون يانيسيره بی جیسيملر هاكينده چشيتلي باتيل إینانچلاره ده ساهيپ إیديلر. سوزكليمي ييلديزلارين ياگمور ياگديرديگينه إینانيرلاردي. هز. پايكامبر إیسه بونون جاهيلييه إینانجي ‏اولدیگونی سويلميشتير.٩١ اراپلار ‏گونشين ملك ‏اولدیگونو،٩٢ شايتانلارين پوتلاري مكان ايدينديكلريني كابول ايدرلردي.٩٣ بير ييلديزين كايماسيني وايه دوشمسيني، او بلدده بير بويوگون دوگماسينه ياهوت ولمسين، واياهوت ده بير فلاكتين كلگينه إیشارت سايارلاردي.٩٤ هز. پايكامبر بی تور إینانچلارين باتيل ‏اولدیگونی بيلديرميشتير. بی كونوداكي كوروشونی اچيكلاديگي بير اولاي شويله كليشميشتير: بير كجە واكتي هز. پايكامبر ساهابيلرله بيرليكته اوتوروركن بير ييلديز كايار و اورتاليگي ايدينلاتير. بونون اوزرينه جاهيلييه دونمينده بويله بير دورومده نه دیدیكلريني يانينداكيلره سورار. اونلار ده “بی كجە بويوك بير آطەم دوگدو; بويوك بير آطەم ولدو” درديك” وابيني وريرلر. بونون اوزرينه هز. پايكامبر “ييلديز نه بير كيمسنين ولومی إیچين كايار، نه ده دونيايه كلديگي إیچين” در.٩٥

كيرلارده ياشاديگينه چشيتلي رنك و شكله كيرە رك إینسانلاره كوروندوگون، اونلاري يولاريندان ساپتيريپ هلاك ايتيگين، كيليچله وورولان إیلك داربده ولدوگون، إیكينجی داربده إیسه ديريلديگينه إینانيلان و ايفسانوي بير وارلق اولان “گûل”٩٦ هاكينده هز. پايكامبر “گûل يوقتور”٩٧ بويورموش، بی توردن هايالتلرين وارليگينه داير تلاكيلرين باتيل ‏اولدیگونی كسين بير شكيلده إیفاده ايتميشتير. بونون يانينده جاهيلييه إینانچلارينين كالينتيسي اولاراك بير هايالتين كورونمسي دورومونده بسمله چكمك و ايزان اوكوماك كيبي موسلومانلارين مانويياتيني كوچلنديرن اويكولامالار ده تاوسييه ايديلميشتير. انيلان ايفسان، چشيتلي بولكلرين يانيسيره انادولو’يه جادي، اوماجي، دو اناسي و ايني كوكتن اولماك اوزره كولياباني كيبي ادلارله كچميشتير.٩٨

يسلام’ين دوگدوگی سيراده جینجیليك، دوگوم اتماك، اوفلمك، فال اوكلاري و ييلديزه باكماك كيبي اوسولرله يايكين بير شكيلده پوتپرستليكله بيرليكته اويكولانماكتايدي. إیسلام بونه شيدتله كارشي چيكميشتير.٩٩ سيهير/بويی ياپيلماسيني هز. پايكامبر بويوك ‏گوناهلار اراسينده سايميش،١٠٠ هاته بير سوزونده بونی الل’ه شيرك كوشمانين همن ارديندان زيكرتميشتير.١٠١سيهير ياپانين إیمانينين زايي اولاجاگيني بيلديرميشتير.١٠٢ بونون يانينده بويی ياپان إیچين زالار ونكورولموشتور.١٠٣

هز. پايكامبر’ين ٩. و ١٠. هيجري ييلارده يوگون بير شكيلده مدين’يه كلن هايتلرله ياپتيگي كوروشملر، إیسلام’ي تانيتمه و يايمه باكيميندان ‏اولدیگی كادار، باتيل إینانيشلار و هورافلرله موجادله اچيسيندان ده ونم ارزدر. پايكامبريميز كابيللرين وتدن بري ساهيپ ‏اولدیكلاري باتيل إینانچلاري و بونلارله إیلكيلي اويكولامالاري اورتادان كالديرمايه چاليشميشتير. بی هوسوسله الاكالي ورنكلري إیلكيلي بولومده ورديگيميز إیچين بوراده تكرار ايتمك إیستمييوروز. جاهيلييه دونمينده إینسانلارين اي و ‏گونش توتولماسي كيبي تابيات اولايلاريني اوگور وايه اوگورسوزلق اولاراك يوروملاديكلاريني، ونملي بير كيشينين وايه بير هوكومدارين دوگوم، يه ده ولومونون إیشارتي سايديكلاريني، هز. پايكامبر’ين، اي و ‏گونش توتولماسي هاكينده ايسكي چاگلاردان بري كهانته دايالي بی تور يوروملارين يانليش ‏اولدیگونی بيلديرديگيني ده بيراز ايوول كايدتميشتيك.

كور’ان-ي كريم’ده و هاديسلرده اوكومايه بيلكيي، اقله دوشوني، اراشتيرمايه سون درجه ونم وريلديگي معلومدور. هز. پايكامبر هاياتينده و فاالييتلرينده باتيل إینانيشلاره و هورافلره كوره دگل، بيلاكيس و دايمه إینانچ، ازيم، سبات، سابير، چاليشمه سبپلره باگلانمه و دانيشاراك هاركت ايتمه كيبي ايساسلاره ريايت ايتميش، فاالييتلريني سوموت اديملار اتاراك كرچكلشتيرميشتير. باتيل إینانيشلارين و هورافلرين إینانچ بوشلوگونه ديني هاياتين زاييفلاماسينه هورافلرين ديني بير كوروميش كيبي تلاكي ايديلمسين، دولاييسييله دينين تاهريفين، هايالجیليگ، كرچكلردن، بيليمسل داورانيشلاردان و اقلي كولانماكتان اوزاكلاشمايه ايكونوميك و دويكوسال اچيدان إینسانلارين سومورولمسين، بازي إینسانلارين هاكسيز كازانچ ساگلاماسينه إینسانلارين ‏ایی نييتينين كوتو نييتلي كيشيلر تارافيندان إیستيسمار ايديلمسين، دين إیستيسمارينه إینسانلارين كلگي و كايبي وگرنمه هوسوسونداكي زاافلارينين كوتويه كولانيلماسينه اهلاكي چوكونتويه و روه ساگليگينين بوزولماسينه يول اچتيگي وايه اچابيلگي كرچكتير. بی تور اسيلسيز شايلره راگبتي ونلمك إیچين هرشايدن ايوول دينين، تمل كايناكلاريندان، ايهيل كيمسلردن و تاتمين ايديجی بير شكيلده وگرنيلمسي و وگرتيلمسي كركمكتدير. ايگيتيم كوروملارينين يانيسيره إیلتيشيم اراچلارينه ده بی هوسوسته بويوك كورولر دوشمكتدير. اقسي تاكديرده بی الانداكي بوشلوك، ايهيل اولمايان بيلكيسيز كيشيلر تارافيندان دولدورولاجاك و هورافلر داهه ده يايكينلاشاجاكتير.

كايناكچا:

١. إیبن هيشâم، إی، ٥٥٥-٥٥٦.

٢. واكيدي، إیي، ٤١٥; إیبن هانبل، إیيي، ٣٩٢-٣٩٣; بوهاري، إیو، ١٦٠.

٣. بوهاري، إیو، ٢٣٨-٢٣٩.

٤. گâشييه سûرسي ٢٣.

٥. إیبراهيم سûرسي ١٥.

٦. إیبن هانبل، وي، ٢٢٩; موسليم، إیي، ١٨١٤; إیبن ما، إی، ٦٣٨.

٧. إیبن هانبل، إیو، ١٧.

٨. إیبن هانبل، و، ٥; ايبû داوود، إیي، ٦٠٦-٦٠٧.

٩. إیبن هانبل، إیيي، ٣٢٨.

١٠. إیبن هانبل، إی، ٤٠٤.

١١. إیبن هانبل، إیي، ١٨٥.

١٢. ايبû داوود، إیو، ١٤٣; إیبن ما، إیي، ١٠٨٦.

١٣. بوهاري، ويي، ٥٠.

١٤. واكيدي، إیي، ٥٦٨-٥٧١; إیبن هيشâم، إیي، ٦٤٠-٦٤١; إیبن سا’د، إیي، ٩٣; بوهاري، وييي، ١٩-٢٠.

١٥. علی إیززتبكوويچ، س. ٢٣٨.

١٦. موسليم، إیي، ١٥٦٨-١٥٧٠.

١٧. نيسا سûرسي ٤٣.

١٨. ايبû داوود، إیو، ٨٠.

١٩. باكاره سûرسي ٢١٩.

٢٠. نيسا سûرسي ٤٣.

٢١. مايده سûرسي ٩٠-٩١.

٢٢. باكاره سûرسي ٢١٩.

٢٣. نيسا سûرسي ٤٣.

٢٤. مايده سûرسي ٩٠-٩١.

٢٥. ايبû داوود، إیو، ٧٩-٨٠; نسي، وييي، ٢٨٦-٢٨٧.

٢٦. بوهاري، و، ١٨٩-١٩٠; موسليم، إیي، ١٥٧٠ ود.

٢٧. موسليم، إیي، ١٠٧٣.

٢٨. موسليم، إیي، ١٥٧٦.

٢٩. بوهاري، و، ٢٤٥; موسليم، إیي،١٥٨٥-١٥٨٨; إیبن ما، إیي، ١١٢٣-١١٢٤; ايبû داوود، إیو، ٨٦، ٨٨-٩١; نسي، وييي، ٣٢٧.

٣٠. نسي، وييي، ٢٩٦.

٣١. إیبن ما، إیي، ١١٢٤-١١٢٥; ايبû داوود، إیو، ٨٧; نسي، وييي، ٣٠٠-٣٠١.

٣٢. إیبن ما، إیي، ١١١٩.

٣٣. إیبن هانبل، و، ٢٣٨.

٣٤. إیبن ما، إیي، ١١٢٢.

٣٥. نسي، وييي، ٣٣٥.

٣٦. واكيدي، إیي، ٦٦٥; بوهاري، وييي، ١٤; إیبنو’ل-سير، اوسد، إیيي، ٢١٦.

٣٧. إیبنو’ل-سير، اوسد، و، ٣٥٢.

٣٨. بوهاري، وييي، ١٤-١٥.

٣٩. علی إیززتبكوويچ، س. ٢٢٧.

٤٠. الپاسلان وزيازيجي، الكولی إیچكيلر، سيكاره و ديگرلري، انكاره ١٩٩٦، س.١٤-١٦.

٤١. إیبن هانبل، إیي، ٣٥١.

٤٢. إیبن هابيب، ايل-موهابر، س. ٣٣٣-٣٣٥; الûسي، إیيي، ٥٣-٧٠; واد علی، وي، ٧٧٦ ود.; موستافه وز، “زلام”، ديه كسيي، ٦٧.

٤٣. مايده سûرسي ٩٠-٩٠.

٤٤. مايده سûرسي ٣.

٤٥. ايبû داوود، إیو، ٩٧; إیبن هانبل، إی، ٢٧٤.

٤٦. بوهاري، إیو، ١١١.

٤٧. واد علی، و، ١٣٣-١٣٤.

٤٨. فوركان سûرسي ٦٨; إیسرا سûرسي ٣٢.

٤٩. ونسيك، إیي، ٣٤٥-٣٤٨.

٥٠. بوهاري، إیيي، ٤٣; موسليم، إیي، ١١٩٩.

٥١. إیبن هيشâم، إی، ٤٣٣; تابري، إیيي، ٦٢.

٥٢. واد علی، و، ٦٠٥.

٥٣. مايده سûرسي ٣٨-٣٩.

٥٤. مومتهينه سûرسي ١٢.

٥٥. بوهاري، إی، ١٠.

٥٦. بك. ونسينك، و. دگر. ايل-مو’مو’ل-موفهرس لي-لفازي’ل-هاديسي’ن-نبوي، ليدن ١٩٣٦-٦٩، إیي، ٤٥٥-٤٥٧.

٥٧. هيرسيزلق كونوسونده كنيش بيلكي و مسلنين وزليكله هوكûكي يونی إیچين بك. علی بارداكوگلو، “هيرسيزليك”، ديه كسويي، ٣٨٤-٣٩٦.

٥٨. ياسين سûرسي ٤٧.

٥٩. نازيات سûرسي ٢٤.

٦٠. كاساس سûرسي ٧٦-٧٩.

٦١. فجر سûرسي ١٥-٢٠.

٦٢. هاياتي هوكلكلي، “نانييت”، ديه كس!، ١٧٠-١٧١.

٦٣. بوهاري، إیيي، ٢٤.

٦٤. تيرميزي، إیو، ٣٠٥-٣٠٦.

٦٥. موسليم، إیيي، ١٩٨٦.

٦٦. ايبû داوود، إیي، ٥١٧.

٦٧. بوهاري، إی، ١٩.

٦٨. هاياتي هوكلكلي، “يرز”، ديه كسيكس، ١٣٤.

٦٩. هوجورات سûرسي ١٢.

٧٠. موسليم، إیيي، ٢٠٠١; تيرميزي، إیو، ٣٢٩; ايبû داوود، و، ١٩٢.

٧١. ايبû داوود، و، ١٩٢-١٩٣.

٧٢. ايبû داوود، و، ١٩٤، ١٩٩.

٧٣. واكيدي، إیيي، ١٠٦; إیبن هيشâم، إیي، ٥٢٠-٥٢١; إیبن هانبل، و، ٤٢٤-٤٢٥; تابري، إیيي، ١٠٥.

٧٤. ماليك، س. ٨٩٥-٨٩٧; بوهاري، ويي، ٢٠-٢٢; موسليم، إیي، ١٧٣٧-١٧٤٢; ايبû داوود، إیيي، ٤٧٨.

٧٥. إیبن هانبل، إیيي، ٤١٦.

٧٦. موسليم، إی، ٦٢٢; نسي، إیيي، ١٣٦، ١٤١، ١٤٥; إیبن ما، إی، ٤٠١.

٧٧. بوهاري، إیي، ٢٤.

٧٨. بوهاري، إیي، ٢٤.

٧٩. بوهاري، إیي، ٢٣-٣١; موسليم، إی، ٦١٨-٦٣٠; نسي، إیيي، ١٢٤-١٥٤; إیبن ما، إی، ٤٠٠-٤٠٢; مهمت اپايدين، س. ٩٥-٩٨.

٨٠. تيرميزي، و، ١٤١.

٨١. إیبن هانبل، و، ٨٢; بوهاري، ويي، ١٤٣.

٨٢. علی مورات يل-يوسوف شوكي ياووز، “هوراف”، ديه كسوييي، ٣٨١-٣٨٤.

٨٣. بی كونوده شی ايسرلره باكيلابيلير: ابدولكادر إینان، هورافلر و منشلري، انكاره ١٩٦٢; كمالتين ايرديل، ياشايان هورافلر، انكاره ١٩٩٩; موستافه اويسال، إیسلام’ه سوكولان بيد’ات و هورافلر، إی-يي، ‏اسلامبول ١٩٧٥; مارتين لينكس، انتيك إینانچلار مودرن هورافلر، چو. اينس هارمان-وفوك اويان، ‏اسلامبول ١٩٨٠; إیسمايل لوتفي چاقان، هورافلر و باتيل إینانيشلار، ‏اسلامبول ١٩٨١;; علی چليك، “اسر-ي ساادته هوك إینانچلاري”، بوتون يونلرييله اسر-ي ساادته إیسلام، و، ‏اسلامبول ١٩٩٥، س. ٣٢٧-٤٤٣.

٨٤. إیلياس چلبي، “فال”، ديه كسيي، ١٣٨-١٣٩.

٨٥. موسليم، إیي، ١٧٥١.

٨٦. موسليم، إیي، ١٧٤٨.

٨٧. موسليم، إیي، ١٧٥٠.

٨٨. إیبن هانبل، إیي، ٤٢٩; إیو، ٦٨; و، ٣٨٠; ايبû داوود، إیو، ٢٢٦; موسليم، إیي، ١٧٥; تيرميزي، إی، ٢٤٣; إیبن ما، إی، ٢٠٩.

٨٩. بوهاري، ويي، ١٧; موسليم، إی، ٣٨٢.

٩٠. إیبن هانبل، إی، ٣٨١; ايبû داوود، إیو، ٢١٢-٢١٣.

٩١. موسليم، إی، ٦٤٤.

٩٢. âلûسي، إیي، ٢١٥ ود.

٩٣. âلûسي، إیي، ١٩٧.

٩٤. هامدي يازير،ويي، ٤٥٦٩; علی چليك، و، ٣٣٤ ود.

٩٥. موسليم، إیي، ١٧٥٠-١٧٥١.

٩٦. âلûسي، إیي، ٣٤٣ ود.

٩٧. موسليم، إیي، ١٧٤٤; ايبû داوود، إیو، ٢٣٣.

٩٨. إیلياس چلبي، “كûل”، ديه كسيو، ١٧٧.

٩٩. بويونون ماهييتي، چشيتلري و چشيتلي كولتورلردكي دورومی هاكينده وزت بيلكي إیچين بك. هيكمت تانيو، “بويو”، ديه وي، ٥٠١-٥٠٦. ١٠٠ بوهاري، ويي، ٣٤; نساî، سونن، ‏اسلامبول ١٩٨١، ويي، ١١١. ١٠١ بوهاري، ويي، ٢٩، ٣٤. ١٠٢ نساî، ، ويي، ١١٢. ١٠٣ إیبن هانبل، إی، ١٩٠-١٩١; تيرميزي، إیو، ٦٠.

كايناك: هز. محمد و ايورنسل مساژي – پروف. در. إیبراهيم ساريچام

یورم یاپ

الكترونیك پوستە یایینلانماز كركلی یرلر *

اره
قاتكورلر