مينه ك. /بوسنه هرسك-بها
علیيه إیززتبكوويچ، بوسنا-هرسك’ين باگيمسيزلق موجادلسينين ونجوسو، اينتلكتول بير دوشونور و إیسلام دونياسينين سايكين ليدرلريندن بيريدير. هم سيياسي دوروشی هم ده فلسفي درينليگييله ٢٠. يوزييلين ڭ ايتكيلي موسلومان ليدرلريندن بيري اولاراك كابول ايديلير.
بيلكه كرال’ين هاياتي و موجادلسي
٨ آغستوس ١٩٢٥’ته بوسنا-هرسك’ين بوسانسكي šاماتس شهرينده دوگدو. ددسي، اوسمانلي اوردوسونده كورو ياپاركن اسلامبول’ده اوسكودارلي بير تورك كيزييله ايولنميش، ارديندان بوسانسكي šاماتس كاساباسينين يونتيجیليگيني اوستلنميشتي. ايلسي، سلطان ابدولازيز’ين ساوه نهري اوزرينده كوردوردوگی ازيزيي’يه يرلشتيريلن موسلومانلار اراسينده ير الدي.
علیيا’نين باباسي موستافه باي، ايلسينه داهه ایی بير كلە جك ساگلاماك اماجييله سارايبوسنا’يه تاشيندي. علیيه بوراده بيرينجی ايركك ليسسي’نده ايگيتيم كوردو. كنچليك ييلارينده باتي فلسفسينه إیلكي دويان إیززتبكوويچ، بركسون، كانت و سپنكلر كيبي دوشونورلرين ايسرلريندن ايتكيلندي. كومونيست إیدولوژينين دين كارشيتي ياكلاشيميني رددە رك إیسلامي كيمليگيني بنيمسدي.
كنچ موسلومانلار هاركتي و إیلك توتوكلانما
هنوز ليسه ييلارينده كنچ موسلومانلار درنگي’نه كاتيلان إیززتبكوويچ، مولتجیلره يارديم فاالييتلرينده اقتيف رول الدي. إیي. دونيه ساواشي سيراسينده ياشانان سيياسي چوكانتيلار ندنييله سارايبوسنا’دان كراداچاچ’ه كاچتي. ساواشين ارديندان تيتو’نون پارتيزان اوردوسونون سارايبوسنا’يي ايله كچيرمسييله كري دوندو; انجاك بی كز سيرپلار تارافيندان اسكره اليندي.
١٩٤٦’ده إیسلامي فاالييتلري ندنييله توتوكلاناراك اوچ ييل هاپيس زاسينه چارپتيريلدي. هاپيستن چيكتيكتان سونره هاليده هانيم’له ايولندي و هوكوك ايگيتيميني تاماملادي. اوزون ييلار هوكوك دانيشمانليگي ياپتي.
يسلام دكلاراسيونی و سارايبوسنه سورجی
١٩٧٠ ييلينده ياييملاديگي “يسلام دكلاراسيونو” ادلي متين، هم اولكه إیچينده هم ده اولوسلاراراسي الانده بويوك يانكي اويانديردي. بی بيلديري، موسلومانلاره سوروملولوكلاريني هاتيرلاتان بير مانيفستو نيتليگيندايدي. ١٩٨٣’ته “سارايبوسنه سورجی” ادي وريلن ياركيلاماده تكرار توتوكلاندي. وركوت ليدري اولاراك سوچلانان إیززتبكوويچ، فوچه هاپيشانسي’نه كوندی و ١٤ ييل هاپسه ماهكوم ايديلدي.
١٩٨٨’ده اولوسلاراراسي باسكيلار سونوجی سربست بيراكيلدي. بی سورچته هاپيسته تانيشتيگي اركاداشلاري، داهه سونره بوسنا’نين باگيمسيزلق موجادلسينده يانينده ير الدي.
دموكراتيك اييلم پارتيسي و جمهورباشقانليگي دونمي
١٩٩٠’ده دموكراتيك اييلم پارتيسي’ني كوراراك سيياسته اديم اتان إیززتبكوويچ، ايني ييل ياپيلان سچيملرده بوسنا-هرسك جمهورباشقاني سچيلدي. ١٩٩٢’ده ياپيلان رفراندومله بوسنا-هرسك باگيمسيزليگيني إیلان ايتي. انجاك سيرپ سالديريلارييله باشلايان ساواش، اوچ ييل سوردو.
بوسنه ساواشي (١٩٩٢–١٩٩٥) سيراسينده علیيه إیززتبكوويچ، هوكيني سويكيريمه كارشي ساووناراك هم سيياسي هم إینساني بير ليدرليك سركيلدي. باريش يانليسي بير دوروشله اولوسلاراراسي دستك ارادي، ديپلوماتيك يولارله چوزوم إیچين چابالادي. ساواش بويونجه سيويلرين كورونماسينه ونم وردي، اهلاكي دگرلردن تاويز ورمدي. تاریخين ڭ اوزون كوشاتمالاريندان بيري اولان، ١٤٢٥ گون سورن سارايبوسنه كوشاتماسي سيراسينده شهري ترك ايتمايە رك هوكينين يانينده ساواشتي. ٢١ كاسيم ١٩٩٥’ته دايتون آڭلاشماسي إیله ساواشي سونلانديردي. موجادلسي، اونی “بيلكه كرال” اولاراك تاریخه كچيردي.١٩٩٦’ده ياپيلان سچيمله اوچلی باشقانلق كونسايي’نه سچيلدي. ٢٠٠٠ ييلينده صاغلق سورونلاري ندنييله كورويندن ايريلدي.
فلسفي درينليك و إیسلامي دوشون
علیيه إیززتبكوويچ، سادجه بير سيياستچي دگل; ايني زمانده درين بير دوشونور و إیسلامي فيكير آطەمييدي. “دوگی و باتي اراسينده إیسلام” ادلي ايسري، اونون فلسفي درينليگيني و إیسلام’ه اولان باگليليگيني اورتايه كويار. إیسلام’ي هم بير إینانچ هم ده بير مدنييت پروژسي اولاراك كورن إیززتبكوويچ، دينين اهلاكي و توپلومسال بويوتلاريني ون پلانه چيقرەراك موسلومانلارين ينيدن ديريليشي إیچين چاگريده بولوندو.
ونه كوره إیسلام، دوگو’نون روهونی و باتي’نين مادسيني بيرلشتيرن دنكلي بير دونيه كوروشودور. موسلومانلارين كري كالميشليگيني سوركولايان، آوروپە’نين چيفته ستاندارتلاريني ايلشتيرن و إیسلام’ين ايورنسل دگرلريني ساوونان دوشونلري، بوكون هاله بيرچوك چورده إیلهام كايناگي اولمايه دوام ايدييور.
وفاتي و اردينده بيراكتيگي ميراس
علیيه إیززتبكوويچ، ١٩ ايكيم ٢٠٠٣’ته سارايبوسنا’ده وفات ايتي. واسييتي اوزرينه ١٥٠٣ بوسنه ساواشي شهيدينين ياتيگي كوواچي شهيتليگي’نده ساده بير انيت مزاره دفنديلدي. بيلكه كرال هاياتي بويونجه بيراكماديگي موتوازيليگيني ولوموندن سونره ده دوام ايتيردي. مزار تاشينده اراپچه ”ابدولاه” (الل’ين كولو) و بوشناكچه “يوجه الل’ه يمين ايدريم كي اسله كوله اولماياجاگيز” يازماكتادير.
اردينده باگيمسيز بير بوسنا-هرسك، كوچلی بير إیسلامي دوشونجه ميراسي و موجادلايله دولی بير هاياتله بيرليكته تاریخ سايفالارينه شی مساژي بيراكتي: ”ساواشته بويوك زولمه اوگرادينيز. ظالملري افديپ افتممكته سربستسينيز. نه ياپارسانيز ياپين امه سويكيريمي اونوتمايين. چونكی اونوتولان سويكيريم تكرارلانير.”
سيياستچي، دوشونور و هوكوكچی اولان علیيه إیززتبكوويچ، إینانجيندان و إیلكلريندن ودون ورمدن ليدرليگيني ياپتيگي هوكيني سونونه كادار ساوونان بير ليدردي. كابرينين همن يانينده بولونان ٢ بولوملی تاریخي كول، بيلكه كرال’ين وفاتينين ٤’ونجی ييلينده ١٩ ايكيم ٢٠٠٧’ده موزايه چوريلدي.
وزل ايشيالاري، هاياتيندان كسيتلر، فوتوگرافلاري و بوسنه ساواشينه ايت بيرتاكيم سيلاهلار بی موزده سركيلنييور.
علیيه إیززتبكوويچ’ين ايسرلري: دوشونجه دونياسينه يون ورن كيتاپلار
بوسنا-هرسك’ين باگيمسيزلق ليدري و إیسلام دونياسينين بيلكه دوشونوری علیيه إیززتبكوويچ، يالنيزجه سيياسي موجادلسييله دگل، كالمه الديگي ايسرلرله ده چاگينين وتسينه سسلنميشتير. كولتور، مدنييت، سيياست و إیسلام دوشونسي اوزرينه يازديگي كيتاپلار، فاركلي ديلره چوريلە رك دونيه گنلينده كنيش بير اوكويوجی كيتلسينه اولاشميشتير.
١. دوگی و باتي اراسينده إیسلام
يسلام إیزمđی إیستوكه إی زاپادا (بلكراد ١٩٨٨; سارايبوسنه ١٩٩٠، ١٩٩٥، ١٩٩٦) إیززتبكوويچ’ين ڭ ونملي ايسرلريندن بيري اولان بی كيتاپ، إیسلام’ين هم بير إینانچ هم ده بير مدنييت پروژسي اولدیگونی ساوونور. إینكيليز، توركچ، اراپچه و فرانسيزجا’يه چوريلميش; ١٩٩٣ ييلينده كرال فايسال اولوسلاراراسي إیسلام’ه هيزمت ودولو’نه لاييك كورولموشتور.
إینكيليز: إیسلام بتوين اياست اند وست (١٩٨٤) توركچ: دوگی و باتي اراسينده إیسلام (١٩٨٧، ساليه شابان) اراپچا: ايل-يسلام باين’ش-شارك و’ل-كارب (١٩٩٤) فرانسيزجا: ل’يسلام اينتره ل’ست ايت ل’ست (٢٠٠٣)
٢. إیسلام دكلاراسيونو
يسلامسكه دكلاراجیژا (سارايبوسنه ١٩٧٠، ١٩٩٠) مودرن چاگده موسلومانلارين دورومی و سوروملولوكلاري اوزرينه يازيلميش سيياسال بير مانيفستودور.
توركچ: إیسلام دكلاراسيونی (٢٠١٠، راهمان ادمي) فرانسيزجا: له مانيفست إیسلاميكوه (١٩٩٩) اراپچا: ايل-يʿلامو’ل-يسلامي (١٩٩٩، ٢٠٠٩)
٣. إیسلامي ينيدن دوگوشون سورونلاري
پروبلمي إیسلامسكوك پرپورودا (سارايبوسنه ١٩٩٢، ٢٠٠٥) إیسلام دكلاراسيونی إیله بيرليكته ياييملانميشتير.
توركچ: إیسلام دكلاراسيونی و إیسلامي ينيدن دوگوشون سورونلاري (٢٠٠٧)
٤. وزكورلوگه كاچيشيم: زينداندان نوتلار
موژ بژك او سلوبودو (سارايبوسنه ١٩٩٩، ٢٠٠٥) ١٩٨٣–١٩٨٨ ييلاري اراسينده هاپيسته توتوگی نوتلاردان اولوشور.
توركچ: وزكورلوگه كاچيشيم (٢٠٠٥، هاسان تونجاي باشوگلو) اراپچا: هورûبي إیل’ل-هوريييه (٢٠٠٢)
٥. تاریخه تانيكليگيم
سژćانژا: اوتوبيوكرافسكي زاپيس (سارايبوسنه ٢٠٠١) علیيا’نين اوتوبييوكرافيك نوتلاريني إیچرير.
توركچ: تاریخه تانيكليگيم (٢٠٠٣، الو ايركيلت و ديگرلري) إینكيليز: إینسجاپابله كوستيونس (٢٠٠٣) ارناووتچا: كوژتيمه (٢٠٠٨) اراپچا: موẕكيراتی ʿالي ʿيززت بيجûفيتيش (٢٠٠٩)
٦. بوسنه موجیزسي: كونوشمالار
čودو بوسانسكوك اوتپورا (زاكرب ١٩٩٥) ١٩٩٣–١٩٩٤ ييلارينداكي كونوشمه روپورتاژ و اچيكلامالاري إیچرير.
توركچ: بوسنه موجیزسي (٢٠٠٣، ٢٠٠٤)
٧. كوله اولماياجاگيز
روبووي بيتي نمو (سارايبوسنه ٢٠٠٥) ١٩٩٠–١٩٩٥ ييلارينداكي كونوشمالاريندان اولوشور.
توركچ: كوله اولماياجاگيز (٢٠٠٧)
٨. سوگوك و اجي بير باريشين گونلري
داني هلادنوك إی كوركوك ميرا (سارايبوسنه ٢٠٠٥) ١٩٩٦–٢٠٠٣ دونميندكي كونوشمالاريني إیچرير.
٩. دونيالارين بيرلشتيگي ير
نه رازمدی سوژتووا (سارايبوسنه ٢٠٠٥) ١٩٩٠–٢٠٠٣ ييلاري اراسينده ياپتيگي اچيكلامالار، مساژلار و مكتوپلار بير ارايه كتيريلميشتير.
١٠. وپره تë زكژدهوره – ارناووتچه توپلی ايسرلر
علیيه إیززتبكوويچ’ين وفاتينين ١٠. ييلي دولاييسييله توم ايسرلري، مكتوپلاري و كونوشمالاري ارناووتچا’يه چوريلە رك بش جیلتليك وزل بير سري هالينده ياييملانميشدر (شكوپ ٢٠١٣، ياي. نكسهات إیبراهيمي).
یورم یاپ