هودايبييه انتلاشماسي’يله كچيجی ده اولسه ساگلانان باريش اورتامينده هز. پايكامبر إیسلام’ي داهه راحت بير شكيلده يايمه فيرساتي بولدو. هودايبيي’دن مدين’يه دوندوكتن سونره هيجرتين آلتونجي ييلينين سون ايي اولان زيلهيك’ده (وايه يدينجی ييلينين إیلك ايي اولان موهارم’د) ايورنسل إیسلام داوتيني هر تارافه دويورماك اماجييله چوره اولكلرين هوكومدارلارينه إیسلام’ه داوت مكتوپلاري كوندردي. ايلچيلردن التيسيني ايني گونده يوله چيكارديگي ريوايت ايديلير.١
هز. پايكامبر ديهيه ب. هاليفه ايل-كلبي’يي بيزانس هوكومدارينا; امر ب. اوماييه ايد-دامري’يي هابشيستان هوكومدارينا; ابدولاه ب. هوزافه ايس-سهمي’يي إیران كيسراسينا; هاتيب ب. ايبû بلتاا’يي إیسكندرييه هوكومداري موكاوكيس’ا; شوجا’ ب. وهب’ي كاسان كرالي هاريس ب. ايبû شمير’; سليت ب. امر’ي يمامه هاكيمي هوزه ب. علی’يه كوندردي. بونلارين ديشينده ارابيستان’ين كوزايينده و گونايينده بولونان چشيتلي كرالييت ايللرينين باكييلرين، اراپ كابيله باشقانلارينه اونلی و نوفوزلی كيشيلر، هريستييانلاره ياهوديلره و مجوسيلره ده مكتوپلار يولادي. او، موهتملن هوكومدارلارين إیسلام’ي كابولونون، تباالارينين ڭ ازيندان بير كيسمينين ده كابولونه وسيله اولاجاگيني اوميت ايدييوردو.
هز. پايكامبر’ين بيزانس إیمپاراتوری هراكليوس’ه كوندرديگي مكتوپ شويلدير: “بيميلاهيراهمانيراهيم. الل’ين كولی و پايكامبري محمد’دن بيزانس إیمپاراتوری هراكليوس’ا. هيدايته اويانلاره سلام اولسون. سني إیسلام’ه چاگيرييوروم. إیسلام’ي كابول ايت كي كورتولوشه ايرسين. الل ده سانه موكافاتيني إیكي كات ورسين. ايگر كابول ايتمزسن هوكين گوناهيني سن چكرسين. ‘اي ايهل-ي كيتاب! سيزينله بيزيم اراميزده موشتە رك اولان سوزه كلينيز. سادجه الل’ه كوللق ايدليم و او’نه هيچبير شايي اورتاك كوشماياليم. الل’ي بيراكيپ ده كيميميز كيميميزي إیلاهلاشتيرماسين. ايگر يوز چويريرلرس، شاهيت اولون بيز موسلومانيز، دايينيز.’”٢ هراكليوس هز. پايكامبر’ين ايلچيسيني او سيراده بولوندوگی كودوس’ته (وايه هوموس’تا) كابول ايتميش; يينه او ايسناده سوريي’ده بولونان ايبû سوفيان و اركاداشلاريندان هز. پايكامبر هاكينده بيلكي الميشتير. اونلاردان ايلده ايتيگي بيلكيلرين پايكامبرليك واسيفلارينه اويكون اولدیگونی بليرتن هراكليوس، سونونده اونون پايكامبر اولدیگونه كاناات كتيرميش، انجاك تبااسينين هريستييانليگي ترك ايتمايه كارشي اولدیگونی بليرتە رك إیسلام’ي كابوله ياناشماميشتير. ايلچييه ایی داوراناراك هدييلرله اوگورلاميشتير.
هز. پايكامبر’ين إیسلام’ه داوت مكتوبی كوندرديگي بولكلردن بازيلاري
هز. پايكامبر امر ب. اوماييه ايد-دامري’يي هابشيستان هوكومدارينه كوندرميشتير. هابشيستان هوكومدارينين إیسلام’ي كابول ايتيگي و هز. پايكامبر’ين مكتوبونی موهافازه ايتيگي ريوايت ايديلير. نجاشî ايني زمانده إیچلرينده جافر ب. ايبû تاليب و اومی هابيب’نين ده بولوندوگی اولكسيندكي موهاجیر موسلومانلاري كمييه بينديرە رك امر ب. اوماييه إیله بيرليكته مدين’يه كوندرميشتير. ايساسينده هز. پايكامبر’ين، نجاشî’ي، بيرينده إیسلام’ه داوتي، ديگرينده اومی هابيب’نين كنديسينه نيكاهلانماسيني و ساهابيلردن اوراده بولونانلاري ده كوندرمسيني إیستديگي إیكي مكتوپ يولاديگي ريوايت ايديلير.
هز. پايكامبر’ين ابدولاه ب. هوزافه ايس-سهمي’يي إیران كيسراسينه كوندرديگيني بيراز ونجه كايدتميشتيك. إیران كيسراسي هوسرو پرويز (يي. هوسرو) مكتوبی الينجه هيرلي كاتيبينه اوكوتموش، مكتوپته هز. پايكامبر’ين اديني كندي اديندان ونجه يازماسينه سينيرلنە رك مكتوبی ييرتميش و ايلچایی ده ديشاري چيكارتميشتير. ايلچي دوگروجه مدين’يه كليپ اولايي انلاتينجه هز. پايكامبر، كيسرا’نين دولتينين پارچالانماسي إیچين الل’ه دوه ايتميشتير. ديگر تارافتان كيسرا، يمن’دكي واليسي بازان’ه بير مكتوپ يازاراك رسولولاه’ين درهال ياكالانماسيني و كنديسينه كوندريلمسيني ايمرتميشتير. إیكي كورولينين كليپ يمن واليسينين مكتوبونی كنديسينه ورملري اوزرينه پايكامبريميز اونلاري إیسلام’ه داوت ايتميش; بير گون سونره ده كيسرا’نين ولدورولدوگونی اونلاره هابر ورميشتير. كرچكتن كيسرا ٢٧ شوبات ٦٢٨’ده كندي وز اوگلی شîروايه (شîرûي) تارافيندان ولدورولموشتور. بی كليشمه اوزرينه بازان و ايترافينداكيلر موسلومان اولموشلاردير. إیران كيسراسي إیسلام’ي كابول ايتمميشتير، امه باهراين، اومان و يمن كيبي ارابيستان’داكي إیران سوموركلرينين يونتيجیلرينه كوندريلن مكتوپلار باشاريلي سونوچلار ورميش و بی بولكلر إیران’دان ايريليپ إیسلام دولتينين بيرر اييالتي هالينه كلميشلردير.٣
يسكندرييه واليسي موكاوكيس، هاتيب ب. ايبû بلته تارافيندان كنديسينه كوندريلن مكتوبی الينجه كيپتيلرين كنديسيني دينلمايگيني و ماكاميندان ده ايريلاماياجاگيني بليرتميش و وابي مكتوپله بيرليكت، مارييه و سيرين ادينده إیكي جارييه إیله بازي هدييلري مدين’يه كوندرميشتير. هز. پايكامبر ماريي’يي كنديسي الميش و إیبراهيم ادلي چوجوگی اوندان دونيايه كلميشتير. سيرين’ي إیسه هاسان ب. سابيت’ه ورميشتير. هاتيب ب. ايبي بلته موكاوكيس’ين كنديسينه جومرت داورانديگيني، كاپيسينده فازله بكلتمديگيني و اوراده بش گون كالديگيني سويلميشتير.٥
پايكامبريميز شوجا’ ب. ايبû وهب’ي كاسان كرالي هاريس ب. ايبû شمير’ه كوندرميش، هاريس، كنديسينه بويله بير مكتوپ كلمسينه سينيرلنە رك يره اتميش و هاته مدين’يه بير هوجوم سفري ترتيپلمه تهديدينده بولونموشتور. هاريس، بيزانس إیمپاراتورونه دورومی يازميش، انجاك اوندان بكلديگي دستگي ساگلاياماديگي إیچين بی دوشونسيندن وازكچميشتير. ايلچایی ده هدييلرله كري كوندرميشتير.٦
پايكامبريميز هانيفه كابيلسينين باشقاني و كنديسي بير هريستييان اولان هوزه ب. الي’يه سليت ب. امر’ي بير مكتوپله كوندرە رك اونی إیسلام’ه داوت ايتميشتير. شايت موسلومان اولورسه او بولكده إیدارجیليگينين دوام ايدگيني ده بيلديرميشتير. هوزه ايلچييه إیكرامده بولونموش، اونه ایی داورانميش، فاكات إیسلام’ي كابول ايتمديگيني بيلديرن بير مكتوپله كري كوندرميشتير.٧ مك’نين فذي’ندن سونره ولن هوز’نين يرينه كچن سومامه ب. اوسال موسلومان اولموشتور.
پايكامبريميزين بير مكتوپله بوسرا واليسينه كوندرديگي هاريس ب. اوماير، كاسانلي بير باشقان اولان شوراهبيل ب. امر تارافيندان كندي توپراكلاريندان كچركن ولدورولموشتور. بی اولايين مûته ساواشي’نه يول اچتيگيني داهه ونجه كايدتميشتيك.
پايكامبريميز الا ب. ابدولاه ايل-هادرامي’يي باهراين’ه كوندردي. الا، باهراين ايميري مونزير ب. ساوا’يه هز. پايكامبر’ين مكتوبونی وردي. مونزير إیله اراپلار و إیرانليلاردان اولوشان آطە هوكينين چوگونلوگی إیسلام’ي كابول ايتي. هز. پايكامبر الا’يه بير مكتوپ يازاراك كندي دينلرينده كالماك إیستاين ياهودي و مجوسيلردن جیزيه الينماسيني إیستدي. موسلومانلاردان اليناجاك زكات ميكتارلاريني و زكاته تابي مالاري بيلديردي. الا ده هز. پايكامبر’ين مكتوبونی هوكه اوكوياراك زكاتلاري تاهسيل ايتي. هز. پايكامبر، هر (بوكون ايل-هوفوف’ون اولدیگی ير) مجوسيلرينه ده كوندرديگي مكتوپته اونلاردان إیسلام دينيني كابول ايتملريني إیستدي. شايت كابول ايتمزلرسه كنديلريندن جیزيه الينماسيني إیستدي.٨ پايكامبريميز الا’يي اورايه والي تايين ايتي. انجاك ايسكي والينين ده كورويندن ازلديلمديگينه باكيليرسه موسلومان اولانلارين إیدارسي، زكات تاهسيلي، إیسلام’ين وگرتيلمسي كيبي هوسوسلارين الا ب. هادرامي’يه وريلديگي، كاير-ي موسليم تباانين إیدارسينين إیسه ايسكي والينين ايلينده كالديگي آڭلاشيلماكتادير.٩
پايكامبريميز امر ب. اس’ي، إیسلام’ه داوت ايتمك اوزره بير مكتوپله اومان’ه جولندا’نين اوگولاري يفر و ابد’ه كوندردي. بونلار ايزد كابيلسينه منسوپ إیديلر. يفر او سيراده اومان كرالييدي. مكتوبون متني شويلدير: “سلام هيدايت يولونه تابي اولانلار اوزرينه اولسون. سيزين هر إیكينيزي إیسلام’ين داوتينه چاگيرييوروم. إیسلام’ه تابي اولون و كورتولوشه ايرين. زيره بن، الل’ين توم جانليلاري اويارماك اوزره و وا’ديني كافيرلر اوزرينده تاماملاماسي إیچين توم إینسانليگه كوندرديگي ايلچيسيييم. إیمدي ايگر هر إیكينيز ده إیسلام’ي تانيرسانيز هر إیكينيزه ده إیكتيدار ورگيم. امه إیكينيز ده كابول ايتمايي رددرسنيز إیكينيزين ده كراليگي سيزدن اوزاكلاره يوق اولوپ كيدكتير. سوواريلريم اولكنيزده اوردوكاه كوراجاكلار و پايكامبرليك واسفيم كراليگينيزه كاليپ كلكتير”. هز. پايكامبر’ين مكتوبونی الان يفر و ابد، بيركاچ گون دوشوندوكتن سونره إیسلام’ي كابول ايتيلر و فاالييتلرينده امر’ه يارديمجي اولمايه باشلاديلار. امر اونلارين زنكينلريندن زكات توپلاييپ فاكيرلرينه داگيتي. هز. پايكامبر’ين وفاتي ايسناسينده امر، اومان’ده بولونويوردو.١٠
هز. پايكامبر يمن هوكينه مكتوپ يازاراك مواز ب. بل و ماليك ب. زوراره إیله كوندردي. يمن’ين چشيتلي بولكلرينه و كيشيلره ده مكتوپلار يازاراك بی كوروليلرين كنديلرينه كوندريلديگيني بيلديردي; زكات و جیزيلرين بی إیكيسينه وريلمسيني ايمرتي. يمن هوكي ماليك ب. زورار’يي هز. پايكامبر’ه كوندرە رك موسلومان اولدیكلاريني بيلديرديلر و إیتااتلريني ارزتيلر. پايكامبريميز ده اونلاره بير مكتوپ يازاراك ماليك ب. زورار’نين دورومی كنديسينه اولاشتيرديگيني بيلديردي.١١ اونون بی سون تاوري، ياني يمن هوكينين موسلومان اولدیگونه داير هابرين كنديسينه اولاشتيريلديگيني يوره هوكينه بير مكتوپله بيلديرمسي، كنديسينين إینليگيني، إینسانلاره ونم و دگر ورديگيني، إیسلام’ي كابول ايدنلري تالتيف و تاكدر ايتمايه وزن كوسترديگيني اورتايه كويماكتادير.
هز. پايكامبر’ين ايلچيلري كوندريركن و مكتوپلاري يازاركن إیزلديگي پوليتيكايه كلين، او، هر شايدن ونجه ايلچيلري، كيدكلري اولكلري چوك ایی بيلن، داهه ونجه او بولكلره كيتميش كيمسلردن سچييوردو. مسله مكلي ابدولاه ب. هوزاف’نين بيرچوك دفه إیران’ه كيتيگي، اورايه كيدن ديگر اراپلار كيبي بيراز فارسچه بيلديگي، او ندنله ساساني إیمپاراتورونه ايلچي اولاراك كوندريلديگي كورولمكتدير. ايلچيلرده إیكنه كوجو، اهلاك كوزليگي، دوروستلوك، كوزل كونوشمه انلامه و كاورامه يتنگي ارانييوردو. كيسه وز و وجیز بير بيچيمده يازيلان مكتوپلار إیسلام’ه داوتي إیچرييوردو. كارشي تارافي تهديت ايدن، إیتيباريني دوشورن إیفادلره اسله ير وريلمييوردو. هوكومدارلاره اونوانلاري إیله هيتاپ ايديلييوردو. مكتوپلارين إیچريگي هر هوكومدارين وزليگي ديكاته اليناراك بليرلنييور و او شكيلده يازيلييوردو.
هز. پايكامبر مكتوپلاري موهورلايە رك كوندرييوردو. كوموشتن ياپيلميش اولان بی موهورون اوزرينده اوچ سادر هاليند، يازييوردو. ياني “الل’ين ايلچيسي محمد”. پايكامبريميز بی موهری دايمه پارماگينده تاشير، بير وسيكايي موهورلمك كركتيگي زمان ده باسماسي إیچين يانينداكيلره ورير، سونره تكرار پارماگينه تاكاردي.١٢
پايكامبريميز كابيله باشقانلارينه توپلی اولاراك كابيللر، پاپازلاره چشيتلي يرلرده اوتوران ياهودي كابيللرينه إیسلام’ه داوت و ايريجه بولكلرده كورو ياپان واليلرينه ده إیسلام’ين كورالاريني بيلديرن مكتوپلار يازييوردو. هاته بی مكتوپ اگينين هûزيستان مرزوباني هورموزان’ه كادار كنيشلديگي كورولمكتدير. بی مكتوپلارين ساييسي او كادار چوكدر كي، كوندريلن شاهيس و كابيللرين إیسيملريني يازماك، متينلريني ورمك وايه تكر تكر ايله اليپ تاهليل ايتمك بی چاليشمانين هاجميني اشاجاكتير. او ندنله بوراده مكتوپلارين إیچرديگي هوسوسلاري گنل هاتلارييله اورتايه كويماك و إیسلام’ين ياييلماسينداكي رولونه إیشارت ايتمك إیستييوروز.
هز. پايكامبر’ين مكتوپلارينين هر بيرينين كوندريلديگي شارتلار و موهاتاپلار فاركلييدي. بونه باگلي اولاراك مكتوپلارين هر بيرينين اوسلوپ و إیچريگينين ده بيربيريندن فاركليلق ارزتيگي كوزه چارپماكتادير. كابيله باشقانلارينه كوندريلن مكتوپلار إینلنديگيند، بونلارده هر كابيله وايه شاهسين وزل دورومونون و كونومونون ديكاته الينديگي، موسلومان اولدیكلاري تاكديرده كندي ارازيلري اوزرينده بيراكيلاجاكلارينين بيلديريلديگي، مال و جان كوونليكلرينين تمينات آلتونه الينديگي، دامر، كيفار و ايسلم كيبي بازي كابيللرله كارشيليكلي يارديملاشمه اوزرينده دورولدوگو، إیمان، ناماز، زكات، الل و رسûلونه إیتاات و اهده وفايه ديكات چكيلديگي، كان داوالارينين كالديريلديگي، بير كابيلنين كندي إیچيندكي و كابيللر اراسينداكي زولوم و هاكسيزليگي ونلمايه يونليك إیفادلر كولانيلديگي كورولمكتدير. ايهل-ي كيتابه كوندريلن مكتوپلارده إیسه كارشي تارافين إینانچلاري هاكينده إیسلام’ين هوكوملرينين اورتايه كونولدوگو، إیسلام’ي كابول ايتملرينين تكليف ايديلديگي، شايت بی تكليفي رددرلرسه اويكولاناجاك هوكوملر، كارشيليكلي هاكلار و موكلفييتلر و جیزيه إیله إیلكيلي مسللرين ير الديگي كورولمكتدير. پايكامبريميز هيمير مليكلرينه كوندرديگي مكتوپته اونلارين الل’ين هيدايتينه ايريشە رك إیسلام’ه كيرديكلريني بليرتييور، الل و رسûلو’نه تابي اولمالاري، ناماز كيلمالاري و زكات ورملري كركتيگيني بيلديرييوردو. توپلاناجاك زكاتلاردان كنديسينين و ايله فرتلرينين فايدالانماسينين هلال اولماديگيني اچيكلاماسي سون درجه ديكات چكيجیدير.
مكتوپلارده كونوموز اچيسيندان إیسلام’ه داوتي إیچرن إیفادلر وزليكله ونمليدير.١٣ مسلا هايبر ياهوديلرينه “سيزي الل’ه و پايكامبرينه چاگيرييوروم”; نجاشî’يه “بن سني تك اولان، اورتاگي اولمايان الل’ه او’نه إیتاات، بانه تابي اولمايه بانه إینديريلنه إینانمايه چاگيرييوروم”; بيزانس إیمپاراتورونه “بن سني إیسلام’ه چاگيرييوروم”; اييله پاپازينه “موسلومان اول وايه جیزيه ود”. هاريس ب. ايبû شمير’ه “بن سني تك اولان، اورتاگي اولمايان الل’ه إینانمايه چاگيرييوروم; ويله اولورسه مولكونده بيراكيليرسين”. موكاوكيس’ه “سني الل’ين بيرليگيني إیكراره داوت ايدييوروم”… سوزلرييله داوت ياپيلميشتير.
هز. پايكامبر’ين إیسلام’ي يايماك إیچين دولت و كابيله باشقانلارينين يانيسيره بازي كيشيلره ده داوت مكتوپلاري كوردرديگي و وزل اولاراك إیلكيلنديگي كورولمكتدير. بودايل ب. وركا’يه موسلومان اولماسي إیچين بير مكتوپ كوندرميش; هز. علی’يه يازديرديگي بی مكتوپ سونراكي ييلارده بی ايله إیچين بير ووونچ كايناگي اولموشتور.١٤
ومرتو’ل-كازا ايسناسينده موسلومانلار مك’يه كيرركن او زمان هنوز إیسلام’ه كيرمميش اولان هاليد ب. وليد اورتاليكتان كايبولور. پايكامبريميز هاليد’ي، كاردشي وليد ب. وليد’ه إیسلام’ه داوت ماكسادييله سورار. فاكات كاردشيني اراييپ بولامايان وليد، كنديسينه بير مكتوپ كوندرە رك دورومی بيلديرير. هاليد مكتوبی الينجه هز. پايكامبر’ين كنديسييله إیلكيلنمسينه چوك سوينير و إیسلام’ه راگبتي ارتار; كيسه سوره سونره ده موسلومان اولور.١٥
كايناكچا:
١. إیبن سا’د، إی، ٢٥٨; ايريجه بك. تابري، إیي، ٦٤٤.
٢. âل-ي إیمران سûرسي ٦٤.
٣. إیبن سا’د، إی، ٢٥٩-٢٦٠.
٥. إیبن سا’د، إی، ٢٦٠-٢٦١.
٦. إیبن سا’د، إی، ٢٦١.
٧. إیبن سا’د، إی، ٢٦٣; إیبن سايييديناس، إیي، ٣٥٥.
٨. إیبن سا’د، إی، ٢٦٣.
٩. هاميدولاه، هز. پايكامبر’ين التي اوريژينال مكتوبو، چو. مهمت يازكان، اسلامبول ١٩٩٠، س. ٩٠.
١٠. إیبن سا’د، إی، ٢٦٢-٢٦٣.
١١. إیبن سا’د، إی، ٢٦٤-٢٦٥.
١٢. هاميدولاه، هز. پايكامبر’ين التي اوريژينال مكتوبو، س. ٦٦.
١٣. إیبن هيشâم، إیي، ٦٠٦-٦٠٨; إیبن سا’د، إی، ٢٥٨-٢٩١; تابري، إیي، ٦٤٤-٦٥٧; إیبن سايييديناس، إیي، ٣٤٤-٣٥٧; إیبن هودايد، ايل-ميسباهو’ل-مودي’، بايروت ١٩٨٥، إی-يي، ١٤٣-٤٢٨; (بی ايسرده هز. پايكامبر’ين كيرك سكيز ايلچيسينين بييوگرافيسي و مكتوپلارله إیلكيلي كنيش بيلكيلر ير الماكتادير)احمد زكي سافوت، مهرتی رسايلي’ل-اراب، كاهيره ١٩٧١، إی، ٣١-٨٨; محمد هاميدولاه، ايل-وسايكو’س-سيياسييي، بايروت ١٩٨٧، ٤٣-٣٦٨.
١٤. هاميدولاه، ايل-وسايكو’س-سيياسييي، س. ٢٧٧-٢٧٨.
١٥. إیبن كسير، ايل-بيدايه و’ن-نيهاي، بايروت ١٩٧٤، إیو، ٢٣٩; هاميدولاه، ايل-وسايك، ٨٥-٨٦.







یورم یاپ