ال شارك ستراتكيج رسيرتش اراشتيرماجيسي مهمت ايمين نكيز، اورته دوگو’داكي إیسرايل’ين شيدتينين و كازز’دكي اتشكس قرەرينين سوريي’يه يانسيمالاريني كالمه الدي.
***
٧ ايكيم ٢٠٢٣’ته هاماس’ين “اقسه توفاني” اوپراسيونی و سونراسينده إیسرايل’ين بونه اورانتيسيز يانيتييله ياشانانلار اورته دوگو’نون ژوپوليتيگيني كوكتن دگيشتيرمكله كالمادي ايني زمانده اولوسلاراراسي توپلومون بايراكلاشتيرديگي پك چوك شيارين اسكري كوچ و تكنولوژيك اوستونلوك كارشيسينده يوق هوكمونده اولدیگونی ده كوزلر ونونه سردي. سون إیكي سنده اورته دوگو’داكي كليشملر ايسكي ايزبرلري بوزاركن، بولكدكي كوچ دنكسيني إیسرايل لهينه دگيشتيردي. إیران و دستكلديگي وركوتلر، ٧ ايكيم سونراسينده كوچلرينده كايده دگر بير كريلمه ياشاديلار. هر نه كادار بوكون إیسرايل’ه كارشي بوتون دونياده بير نفرت سلي اولوشموش اولسه تل اويو بوكون نردايسه بوتون بولكه اولكلري تارافيندان بير تهديت اولاراك كودلانسه و ديپلوماتيك ماناده فيليستين دولتي إیچين سمبوليك بازي كازانيملاردان سوز ايديلبيلسه ده كاززه نردايسه توپيكûن بير ييكيمه اوگرادي. إیسرايل، ٧ ايكيم’ده اوگراديگي شوكون اقابينده كازز’ده تام تشكولی بير سويكيريمه كيريشتي. إیكي ييللق بير سويكيريمين ارديندان نيهايت، ميسير’ين شارم ايل-شايه كنتينده ابد باشقاني دونالد ترومپ’ين ونجولوك ايتيگي و توركيي’نين ده پايداشي اولدیگی بير اتشكس آڭلاشماسينه واريلدي. كاززه إیچين واريلان اوزلاشي موگلاكليكلار تاشيسه و إیسرايل’ين ساواشي كسين اولاراك سونلانديريپ سونلانديرماديگي بليرسيزليگيني كوروسه ده هر كچن گون تل اويو’ين كاززه سويكيريمينه كالديگي يردن و بوتون كوجويله كري دونمسي زورلاشييور.
يسرايل شيدتي سوريي’ده نلري دگيشتيردي؟
سوريي’ده ايسد رژيمينين دوريلمسينين اقابينده إیسرايل نردايسه بينه ياكين سالديري دوزنلايە رك شام’ين إیسرايل’ه إیلريده بير تهديت اولماسينين ونونه كچمايه چاليشتي. ايريجه ايسد رژيمينين دوشوشی سونراسي، إیسرايل ١٩٧٤ ييلينده إیمزالانان ‘‘كوووتلرين ايريشتيريلماسي آڭلاشماسي’نين’’ آرتيق كچرسيز اولدیگی إیدياسييله سوريي’نين گوناييندكي إیشكاليني كنيشلتي. إیسرايل و إیران اراسينداكي ١٢ گون ساواشي’نده ده سوريي’نين گونايي ساواشين بير پارچاسي اولدی. إیسرايل اوچاقلاري و إیران درونلاري سوريي’نين گونايينده دفالارجه كز كارشي كارشييه كلديلر. إیسرايل’ي جايديرابيلە جك هاوه ساوونمه سيستملريندن يوقسون و ايكمنليگيني تام اولاراك ساگلاياماميش شام إیچين بی كارشيلاشمالار چتين بير سينامه نيتليگيند.
يسرايل كارشيسينداكي دزاوانتاژلي پوزيسيونلاري كرگي سورييلي يتكيليلر، ١٩٧٤ آڭلاشماسينه بڭزر بير آڭلاشمه ياپابيلمه اماچ و اوميدييله ازربايجان و بيرلشيك اراپ ايميرليكلري’نين (با) اراجيليگييله باكی و پاريس’ته دفالارجه يوز يوزه كوروشملر كرچكلشتيرديلر. هر نه كادار جمهورباشقاني شاره إیسرايل إیله كوروشملرين إیلري بير اشامايه وارديگيني دوگرودان دوگرويه ديلنديردييسه ده بوكونه كادار إیسرايل، شام إیله بير آڭلاشمه ياپمايه ياناشميش دگل. سوريي’نين اسكري زاييفليگينين فاركينده اولان إیسرايل، شام’ين اولكنين گونايينده ايكمن بير كونومه كلممسيني كسينلشتيرە جك و إیسرايل’ه اسكري بير تهديت اولوشتورماياجاگيني كارانتي آلتونه الاجاك كاپساملي بير آڭلاشمايي موهاتابينه ديكته ايتمايه چاليشييور. تابيري جايزسه إیسرايل، سوريي’نين گونايينده دورزي ديني ليدر هيكمت ايل-هجري و دستكچيلري اوزريندن اولوشتوردوگی نوفوزی و اسكري اوپراسيون سربستيسيني ييتيرمك إیستمييور. سوريي’نين اوردون و ابد إیله سووايدا’داكي كريزي بيتيرمك إیچين حاضرلاييپ دويوردوگی يول هاريتاسي بوكونه كادار فييليياته دوكولمدي. تموز ايينده ياشانانلار سونراسي سووايده بويوك اورانده هجري و تارافتارلارينين كونترولونده بولونويور. سووايدا’داكي موهتليف اسكري اولوشوملارين هجري ليدرليگينده ‘ولوسال موهافيزلار’ ادي آلتونده بير ياپيده بيرلشملري ده دورومی داهه چترفيلي هاله كتيردي. دولاييسييله سووايدا’داكي دنكلمين ياكين وادده دگيشمسي زور كورونويور.
بحثه كونی سبپلرله ابد’نين توركييه بويوكلچيسي و سورييه وزل تمسيلجیسي توم باراك’ين بوكونه كاداركي چابالارينه راگمن، إیسرايل و سورييه اراسينده بير كوونليك آڭلاشماسي إیمزالانامادي. ياكين زمانده إیمزالانماسي ده پك موهتمل دورمويور. اهمد شارا’نين ايكيم ايينين اورتاسينده تاریخي بير زييارت ياپاراك كرملين’ده روسيه دولت باشقاني ولاديمير پوتين إیله بير ارايه كليشينده روس كوچلرينين سوريي’نين گونايينده إیسرايل’ه كارشي بير ونلم اولاراك كونوشلانماسيني إیستايگينه داير مديايه يانسييان إیديالار، شام’ين ده بی دورومون إیدراكينده اولدیگونی كوسترييور. إیسرايل-سورييه فسينده بونلار ياشانيركن، توم باراك’ين ونجولوگونده سورييه دموكراتيك كوچلري (سدك) إیله شام اراسينده ياپينين سورييه اوردوسونه اينتكراسيونی كونوسونده كوروشملر دوام ايدييور. ياكين زمانده مازلوم ابدي و اهمد شاره اراسينده شام’ده بير كوروشمه كرچكلشتي. اقابينده بير سدك هايتي شام’ه كيدە رك اينتكراسيونون دتايلاري إیچين موزاكرلرده بولوندو. يينه إیلك بيلكيلره كوره ده تارافلار اراسينده اينتكراسيون كونوسونده سوزلی بير موتاباكاته واريلدي. بی كليشملره و پك’نين توركيي’ده سيلاه بيراكماسي إیله باشلايان سورجه پارالل شكيلده باشته سورييه ديشيشلري باكاني ايساد هاسان شايباني اولماك اوزره پك چوك سورييلي يتكيلي توركيي’يي زييارت ايدە رك سدك’نين اينتكراسيونی كونوسونده بير ايشكودوم ياكالامايه چابالييور.
دگيشن سورييه ديش پوليتيكاسي نه سويلويور؟
سورييه باگلامينده نوت ايديلمسي كركن بير باشكه موضوع ده ياكين زمانده اولكده كرچكلشن پارلامنتو سچيملري. سچيمين ياپيليش شكليندكي تارتيشمالار بير كناره بيراكيلاجاك اولورسه پارلامنتونون اولوشتورولماسينين شاره يونتيمينين مشروييتيني ارتيراجاگي اورتادا.
بونلارين يانينده ٨ اراليك’ته ژوپوليتيك كيمليگي دگيشن سورييه كومشولارييله كيدە رك داهه ساگلام إیليشكيلر كورمانين پشيند. ورنگين إیران’ين اولكه سيياستي اوزرينده كايده دگر بير اگيرلق كوردوگی إیراك إیله سورييه اراسينده اينرژي دوسياسي اوزريندن بير ياكينلاشمه ارانييور. بڭزر شكيلده سوريي، إینيشلي چيكيشلي بير إیليشكييه ساهيپ اولدیگی لوبنان إیله ده باگلاريني كوچلنديرمايه چابالييور. هاته اهمد شاره ‘‘لوبنان إیله يني بير سايفه اچماك إیچين هاكيم اولماسينه راگمن هيزبولاه’ي بيله ٨ ارالق سونراسينده ايلشتيرمديم’’ دیدی. إیكي اولكنين باكانلاري اراسينده بايروت-شام ترافيگي هيزلانميش هالد. شام’ين لوبنان’ده توتوكلی بولونان و ايسد كارشيتي اولدیكلاري بيلينن ماهكوملاري سربست بيراكتيرمه اوزريندن إیكي باشكنت اراسينده بير يوموشامه اراديگي كورولويور. إیكي اولكه اراسينداكي قرە و دڭز سينيرلاري كيبي سورونلارين إیسه بير سوره داهه وتلنگي آڭلاشيلييور. بايروت إیله إیليشكيلر ده مومنتوم كازانيرسه شام، تاهران ديشينداكي بوتون بولكه باشكنتلرييله إیشلر بير ديپلوماتيك إیليشكييه ساهيپ اولاجق.
سوزون وزو، سورييه ديش پوليتيكاسينده ابد و روسيه كيبي بويوك كوچلر اراسينده دنكه ارايان، كومشولارييله كوچلی ديپلوماتيك باگلار كورمايه چاليشان، بولكسل چاتيشمالاردان اوزاكته كالمايه چابالايان، كندي إیچ سيياسي پروبلملرينه اوداكلانيپ اولكه إیچي بوتونلوگونی كوروماك إیستاين، إیستيكراريني و كوكينماسيني ونلمايه چاليشان، بونون بير چيكتيسي اولاراك ده ينيدن إینشه ايكونومي، اينرژي كيبي دوسيالارده إیلرلمايه يوگونلاشان بير كورونتی ورييور. نه وار كي لوانت بولكسينده بليرمايه باشلايان يني دوزنده سورونلاردان ازاده كالابيلمك شام إیچين بير هايلي چترفيلي بير تست اولمايه دوام ايدكتير. كازز’ده اتشكس كاليجي اولدیگی تاكديرده إیران-يسرايل چاتيشماسينين ينيدن الولنمه اولاسيليگي، وزليكله ده هاشدي شابي اوزريندن إیراك’ين ده ونوموزدكي سورچته اسكري بير موداهالايه ماروز كالمه إیهتيمالي سوريي’نين گونايينين ينيدن گوندمه كلمسينه سببييت وركتير. سدك’نين سورييه اوردوسونه اينتكراسيونی نوكتاسينده اشيلماسي كركن تومسكلر و سووايدا’ده كرونيكلشمايه دوگری كيدن وازييت ده سورييه إیچين ونوموزدكي سورچته داهه جیدي مايدان اوكومالار ياراتابيلير.
یورم یاپ