همن سويلايليم كي، هز. محمد (س.ا.س.)’ين إیدارسي آطەلت، اهلاك، إیستيشâر، بيات و ايهلييت ايساسلارينه دايانييوردو. الل’ين كنديسينه يوكلديگي تبليگ كورويني يوروتوركن، كنديسينه إینانانلاري إیداره ايدركن بی إیلكلره باگلي كالميشتير.
يسلام’ين دوگدوگی سيرالارده مكه شهير دولتينده هز. پايكامبر’ين ايلسينين اوزرينده سادجه سيكايه كوروي واردي. او’نون ددسينين و امجالارينين مكه شهير مجليسينده إیداري كورولري اولماكله بيرليكت، باباسي ابدولاه، اوگلونه ميراس بيراكابيلگي هيچبير إیداري إیمتييازه ساهيپ دگلدي. ددسينين إیمتييازلاري ده تواروس يولويله ونجه امجاسي ايبû تاليب’، اوندان ده ديگر امجاسي اباس’ه كچميشتي. دولاييسييله كنديسينين پايكامبرليكتن ونجه هم ايلسي اراسينده و هم ده مكه شهير دولتينده إیداري كوروي يوقتو.
رسûل-ي ايكرم، پايكامبرليكتن سونره ده اسله مادي إیكتيدار دوشونمدي. نيتكيم همشهريلري، كندي پوتلارينه ديل اوزاتماماك شارتييله اونه باشقانلق تكليف ايتيكلرينده “گونشي ساگ ايليم، ايي ده سول ايليمه ورسنيز بن يينه ده كورويمدن وازكچمم” دييه واپ ورميشتي. بی اولاي، كنديسينين مادي إیكتيدار پشينده كوشماديگيني اچيك بير شكيلده اورتايه كويماكتادير. او، داهه زيياده مااتيني تشكيلاتلانديرمايي دوشونموشتور. بير كابيله وايه بولكه إیدارجیلري اونون تبليگينين ايترافينده توپلانيرسه سيياسي إیكتيدارين كنديليگيندن تالي بير شاي اولاراك كلگي تابيî بير دورومدو.
مكه دونميند، هيجرتن ونجه كندي كوچوك مااتيني إیداره ايدبيلييوردو. إیسلام’ه كيرن بازي مدينليلردن كنديسينه إیتاات ايدكلرين… داير اقابه موكيينده بيات الدي. إیچلريندن، كنديسييله إیرتيباتي ساگلاياجاك اون إیكي ناكيب سچتيردي. هيجرتن سونره مدين’ده اولكايه ده ساهيپ اولونجه موسلومانلار موستاكيل بير إیداري ياپييه كاووشموش اولدیلار. هز. پايكامبر’دن سونره ده بيات، إیسلام دولتلرينده إیدارجیلرله هوك اراسينده ياپيلان، سچيم وايه باگليلق قرەكتري تاشييان بير اقيت اولاراك دوام ايتميشتير.
شوفسيز رسûل-ي ايكرم’ي پايكامبر اولاراك سچن الل تالا’دير. دولاييسييله اونی پايكامبر اولاراك مو’مينلر سچمزلر. سادجه بی دورومونی و واسفيني كابول ايدرلر. هز. پايكامبر، كنديسيني الل’ين رسûلی اولاراك تاسديك ايدنلردن بيات (باگليلق اقدي، ساداكات و إیتاات يميني) الييوردو. كور’ان-ي كريم’ده إیفاده ايديلديگي اوزر١ بيات اسلينده هز. پايكامبر’ين شاهسينه دگلدير; اونون اراجيليگييله الل تالا’يه وريلمكتدير. بيات ايتمكله سادجه ايرككلر دگل، كادينلار ده موكلف إیديلر. بيات هز. پايكامبر’ه إیتااتي كركلي كيلييوردو. كور’ان-ي كريم’ين پكچوك ايتينده الل’ه و او’نون رسûلو’نه إیتاات ايمرديلمكتدير.
هز. پايكامبر’ين إیدارسي إیستيشâره اوزرينه كورولموشتو. كور’ان-ي كريم’ده إیستيشâرنين ونمي اوزرينده چوك دورولور; بيززات هز. پايكامبر’ه إیستيشâره ايتمسي ايمرولونور.٢ هز. پايكامبر ده بی ايمره اوياراك ساهابيلرله إیستيشâرده بولونموشتور. ايبû هورايره بی كونوده شويله سويلميشتير: “رسûلولاه’تان داهه فازله اركاداشلاري إیله إیستيشâره ايدن هيچبير كيمسه كورمديم.”٣ ساواشلاردان ونجه و ساواش ايسناسينده ساهابه إیله إیستيشâرسينه بوراده بير ورنك ورليم. بدر ساواشي باشلامادان ونجه كوناكلاديگي يري اويكون بولمايان هوباب ب. مونزير هز. پايكامبر’ه كلە رك شونلاري سويلر: “يا رسûلالل! بوراسي سانه الل’ين كوناكلاماني ايمرتيگي، إیلري كيتمميز وايه كري چكيلمميز جايز اولمايان بير ير ميدير؟ يوقسه شاهسي بير دوشون، ساواش و هيله إیچين تدبير اولاراك دوشونولموش بير ير ميدير؟” هز. پايكامبر كندي فيكري اولدیگونی سويلر. بونون اوزرينه هوباب “يا رسûلالل! بوراسي قرەركاه إیچين اويكون بير مكان دگلدير. سن إینسانلاري بورادان كالدير. كورايش’ين كوناجاگي يرين ياكينينداكي سی باشينه كيديپ كوناليم….” در. پايكامبريميز هوباب’ه “دوگری سويلدين” در و اونون تاوسييلريني اويكولار.٤ اونون إیستيشâرسي، دونيوي مسللري كاپساديگي كيبي، بازن، هاكينده واهيي كلماين، مسلا ايزانين مشرû كيلينماسي كيبي، ديني هوسوسلاري ده إیچينه الييوردو.
هز. پايكامبر، موسلومانلارين تك و سوركلي باشقاني دوروموندايدي. نيتكيم كور’ان-ي كريم’ده مو’مينلرين هز. پايكامبر’ه إیتااتله يوكوملی اولدیكلاري و آڭلاشمازليكلارده نيهاî هاكمين او اولدیگی بيلديريلميشتير.٥ ايني زمانده اونه إیتاات، الل’ه إیتاات إیله وزدشلشتيريلميشتير.٦
هز. پايكامبر، واليلر، هاكيملر، وگرتمنلر، بولكه بولكه كزن وگرتيم موفتيشلري، اسكري بيرليكلره كوموتانلار، وركي ممورلاري، ايلچيلر، هاج ايميري، إیمام، موززين تايين ايدييور; انتلاشمالار اقتدييوردو.
هز. پايكامبر، جاهيلييه دونمينده مكه شهري إیله إیلكيلي كوروملاردان هيجابه و سيكايه هاريچ ديگرلريني كالديرميشتير. هيجابه و سيكايايي ده ايسكي ساهيپلرينه ورميشتير.
هز. پايكامبر’ين إیدارده إیزلديگي بازي تمل پرنسيپلر واردير. هر شايدن ونجه او’نون باشليجه كايسي إیسلام’ي مومكون اولدیگونجه چوك إینسانه اولاشتيرماكتي. بونون ديشينداكي هر شاي او اماجي كرچكلشتيربيلمك إیچين بير واسيته إیدي. او، هر سيكينتييه بی كايه اوگرونه كاتلانميشتير. فاالييتلرينده آطەلت و اهلاكي ايساس الميشتير. إینسانلار اراسينده فارك كوزتمكسيزين هركسه âديل و اهلاكي داورانميش، اهده وفه كوسترميشتير. إیسلام’ين دوگدوگی سيراده إینسانلار اراسينده سينيف فاركلاري موجوتو. إیسلام دونمينده إیس، بی ديني كابول ايدن هركس ايشيت ساييلييوردو. بونون يانينده إیسلام دولتينين تبااسينه كيرمك، كايري موسليملرين كندي ارالارينداكي ايشيتسيزليكلري بيله اورتادان كالديرييوردو. إیچته باريش و هوزورو، ديشته ده ايمنييتي ساگلاماك هز. پايكامبر’ين تمل هدفلريندن بيرييدي. نيتكيم جاهيلييه دونمينده كابيللر اراسينده ساواشلار، كانلي سويكونلار، كروان باسكينلاري و كان داوالاري ايكسيك اولمازكن، هز. پايكامبر دونمينده بونلار بويوك چاپته ونلنميشتير. هز. پايكامبر هيجرتي موتيكيپ، مركزي، موسلومانلارله كوچلنديرمك و توپارلانماك كايسييله مدين’يه هيجرتي تشويك ايتميشتير. اويكولاماده بازي إیستيسنالار بولونماكله بيرليكت، بی پوليتيكايي مك’نين فذي’نه دك سوردورموشتور. مك’نين فذي’ندن سونره هيجرته كە رك كالماميشتي. چونكی آرتيق إیسلام ارابيستان’ين چشيتلي بولكلرينه ياييلميشتي. بوندان بويله يني بولكلرين إیسلام’ه إینتيباك ايتملريني، اورالارده دينين كوكلشمسيني ساگلاماك و إیسلامه اويكون بير چوره اولوشتورماك كركييوردو. إیشته بی ماكساتله او، تاشرايه يوگون بير شكيلده وگرتمنلر و ديگر ممورلار كوندرميشتير.
هز. پايكامبر إینسانه سايكيلييدي. پرنسيپ إیتيبارييله دوشماني إیمهايي دگل، هپ كازانمايي كايه ايدينميشتير. دوشمانين پوتانسييل كوجونی يوق ايتمايي دگل، داهه سونره بی كوجی كولانمايي دوشونموشتور. اونون اون ييل سورن مدينه دونمينده إیسلام، ياكلاشيك إیكي ميليون كيلومتركارليك بير الانه ياييلميشتير. بی كادار هيزلي كليشم، ياييلمه و دگيشيم، بني كورايزه هاريچ توتولورسه دوشمان تارافيندان إیكي يوزدن بيراز فازله كيشينين ولمسي و موسلومانلار تارافيندان ده يوز ايلييه ياكين كيشينين شهيت ايديلمسي كارشيليگينده كرچكلشميشتير.
هز. پايكامبر، يوكاريده ده إیشارت ايتيگيميز كيبي دونمينين تكنيك كليشملريندن إیستيفاده ايتميشتير. بونون يانينده دوشمان هاكينده بيلكي توپلامه كندي پلانلاريني كيزلم، إیكتيسادي باسكي اويكولامه دوشمانين دوست و موتفيكلريني كندي يانينه چكم، اونلاري كندي دوشمانلارييله كوشاتمه سوگوك ساواش، دوشمان اراسينه تفريكه سوكمه دوشمانين بير كيسمينين ياكينليگيني كازانما… كيبي تاكتيكلري ده باشارييله اويكولاميشتير.
ينسانلاره مزييت، ليياكات و دگرلرينه كوره مواملده بولونموشتور. نه كادار ازيلي دوشماني اولورسه اولسون، بير كيشي إیسلام’ه كيرديگينده اونون هايسييت و شرفيني موهافازه ايتميشتير. پايكامبريميز موسلومان اولان كابيللره إیچلريندن بيريسيني ينيدن والي تايين ايدركن اونلارين ايهيل اولمالارينه و هاته ويله كي، ايرينتي ساييلابيلە جك اهلاكي وزليكلرينه بيله ديكات ايتميش و بونلاري دگرلنديرميشتير. مسله جیمريليگي بير إیدارجی إیچين زااف اولاراك كورموشتور. د ب. كايس’ين يرينه بيشر ب. برا’يي كندي كابيلسي بني سلم’يه باشقان تايين ايتمسي بونه ورنك وريلبيلير. بني سلمه كابيلسيندن بير هايت هوزورونه كلديگينده اونلاره باشقانلارينين كيم اولدیگونی سورار. “د ب. كايس’تير. انجاك بيراز جیمريدير” وابيني الينجه بی دورومدان ممنون اولماز و “هانكي هاستالق واردر كي، جیمريليكتن داهه ايلم وريجی اولسون! خیر سيزين باشقانينينيز د ب. كايس دگل، بيشر ب. برا اولسون”٧ دييە رك بيشر’ي كابيلسينه باشقان تايين ايدر.
كايناكچا:
١. فتيه سûرسي ١٠.
٢. âل-ي إیمران سûرسي ١٥٩.
٣. واكيدي، إیي، ٥٨٠; تيرميزي، إیو، ٢١٤.
٤. إیبن هيشâم، إی، ٦٢٠.
٥. âل-ي إیمران سûرسي ٣١-٣٢; نيسا سûرسي ٥٩-٦١، ٦٥.
٦. نيسا سûرسي ٨٠.
٧. هاكيم، موستدرك، هايداراباد ١٣٣٥-١٣٤٢، إیيي، ٢١٩-٢٢٠.







یورم یاپ