ل-هاليل
باتي شريا’ده كودوس’ون ٣٢ كم. گونايباتيسي إیله كازز’نين ٥٥ كم. دوگوسونده سويی بول، مومبيت بير ارازي اوزرينده ير الير. ميلاتان ونجه إیي. بينييلين إیلك ياريسينده كنانلي اراپلار تارافيندان كورولموشتور.
شهرين ادي اولان ايل-هاليل، “الل’ين دوستو” انلامينداكي هاليلوراهمان’ين كيسالتيلميش شكليدير. إیبرانيده ده ايني انلامينه كلن “هورون” ادي كولانيلماكتادير.
هز. إیبراهيم (اس)، إیشاك (اس)، ياكوب (اس) و اونلارين بازي زولرييله هز. يوسوف’ون (اس) كابيرلري هاليل’ده اولدیگی إیچين شهير، إیلاهي دينلرين اوچی تارافيندان ده فازيلتلي ساييلير. بوندان دولايي هاليل، موسلومانلار اراسينده مك، مدينه و كودوس’له بيرليكته ڭ چوك إیتيبار ايديلن دوردونجی شهير اولاراك بيلينير و هاچلي سفرلريندن بري كودوس’له بيرليكته مكه و مدينه كيبي، “هارماين-ي شريفاين” ادييله انيلير. دولاييسييله شهير، ايمويلردن اوسمانليلاره كادار هر دونمده ونمسنميشتير. ١٥١٧ ييلينده اوسمانلي دولتي’نين إیدارسي آلتونه كيرديكتن سونره هاكه كيدنلرين بورادان كچركن دينلنملري إیچين واكيف تسيسلري كورولموش، اهاليسي ده بازي وركيلردن مواف توتولموشتور.
١٩١٧-١٩٤٨ دونمينده إینكيليز مانداسي آلتونه ١٩٦٧ حزیران’ينده إیسرايل إیشكالي آلتونه كيردي. كودوس’تن سونره ياهوديلشتيريلمسينه چاليشيلان ڭ ونملي مركز اولدی. بوكون هاليل’ين ڭ مركزدكي سوكاكلاري، تاریخî چارشيسي پوليس تارافيندان كونترول نوكتالارييله اينكلنميش، چوك سيكي دنتيملرله كچيلمكتدير. همن هاليلوراهمان مسجیدي’نين كارشيسينداكي سوكاك تلرله كريلميش، كيريشي وار امه چيكيشي يوقتور. بوتون سوكاكلارده ٥٠-١٠٠ م. اراليكلارله پوليسلر دورييه كزمكتدير. شهيرده ماالسف، سيك سيك چاتيشمالار چيكماكته و كان دوكولمكتدير.
هاليلوراهمان مسجیدي
هز. إیبراهيم (اس)، ايشي ساره وفات ايدينجه هورون’ده إیچينده بير ماگاره بولونان اگاچلق بير ارازي ساتين الاراك اونی ماگارايه كوموش، داهه سونره كنديسي ده وفاتينده بورايه دفنديلميشتير. اونلارين اركاسيندان اوگولاري هز. إیشاك (اس) إیله هانيمي ربكه (ريوكا) ده ايني يره كومولونجه فيليستين هوكي، مزارلاري ميسير’ده بولونان هز. ياكوب إیله هانيمي له ده كوتسال سايديكلاري و إیكي كاتمانده اولوشتوگی إیچين ده اديني “كاتلي” ماناسينده ماهپله (چيفت) كويدوكلاري بی ماگارايه تاشيميشلاردير. هوك اراسينده هز. âدم (اس) إیله هز. هاووا’نين ده بوراده مدفون اولدیگونه إینانيلماكتادير.
مويلر دونمينده إیسلام ميماريسينه كوره تكرار ياپيلان و ادينه “هارمو’ل-هاليل” دنيلن مكان، اباسيلر دورينده جامي هالينه كتيريلدي. سلاهادين-ي ايييûبي، هاليل’ي هاچليلاردان كري الينجه (١١٨٧) كيليسايي جامييه دونوشتورموش و اسكالان جاميي’نين مينبريني بورايه ناكلتيرميشتير.
١٩٨٠’ده هارمو’ل-هاليل’ين يونتيمي موسلومانلاردان اليناراك كيريات اربه (دورت كوي) إیدارسينه باگلاندي. بوراده موسلومانلاره ايريلان إیبادت سورلري كيسالتيليپ ياهوديلره ونليك تانيندي. ايريجه ياهودي إیبادتلرينين ياپيلابيلمسي إیچين جامينين بويوك بير كيسمينه سيره و سانداليلر كونولدو. ٢٥ شوبات ١٩٩٤ گونی اسكر كييافتي كييميش باروه كولدستين إیسيملي بير ياهودي دوكتورون صباح نامازيني كيلان مااتين اوزرينه ماكينلي توفكله اتش ايتمسي و اركاسيندان چيكان اولايلار سونوجی التميش يدي كيشي ولدو، ٣٠٠ كيشي يارالاندي. إیسرايل، كوونليك باهانسييله هم شهرين بير كيسمينه هم ده جامينين ياريسيندان فازلاسينه ايلكويدی و سيناكوكه چويردي. هز. إیشاك إیله ايشي ربكه (ريوكا)’نين كابيرلري جامينين كيبله تارافينده ايني هيزاده هز. إیبراهيم إیله ايشي سار’نين كابيرلري جامي إیله سيناكوكون تام اورتاسينده هز. ياكوب إیله ايشي لي’نين كابيرلري إیسه ياهودي تارافيندادير. ياهودي بايراملارينده موسلومان تارافي ياهوديلر، موسلومان بايراملارينده ده ياهودي تارافي موسلومانلاره اچيلماكتادير.
٦٥ × ٣٥ م. بويوتلارينده كوچوك بير كاله كورونومونده اولان هارمو’ل- هاليل دگيشيك دونملرده شكيلنديگيندن فاركلي اوسلûپ وزليكلري ارز ايدر. بينانين كوزايباتي كوشسينده بی يوردكي كيريشله سور دووارينه بيتيشيك ياپيلان هز. يوسوف مسجیدي و توربسي واردير.
بايتولاهم
بايتولاهم، كودوس’ون ٨-١٠ كم. كادار گونايينده بير شهيردير. إیبراني’ده بايتلهم، “كمك ايوي”، اراپچا’ده بايتولاهم إیسه “ت ايوي” انلامينه كلير.
ياهوديلر هز. داوود’ون (اس)، بازي هريستييانلار و موسلومانلار ده هز. إیسا’نين (اس) بايتولاهم’ده دوگدوگونی كابول ايدر. إیو. يوزييلدان إیتيبارن هريستييانلارجه كوتسال بير زييارت يري ساييلير. ١٩٤٨’ه كادار بايتولاهم’ده نوفوسون چوگونلوگونی هريستييانلار اولوشتورماكتايدي. بی تاریخته إیسرايل’دن كاچان اراپ كوچمنلرين بورايه سيگينماسييله دوروم دگيشسه ده شهير، وزليكله هز. إیسا’نين (اس) دوگومی (تشريستماس) كوتلامالارينده بيرچوك هريستييان تارافيندان زييارت ايديلمكتدير.
هز. ومر’ين (را) ٦٣٨’ده كودوس’ون فذي إیچين ياپتيگي يولجولق سيراسينده بايتولاهم’ده ناماز كيلديگي يرده بير ميهراپ بولونماكتادير. مريم كيساسينده سوزی ايديلن اولايلارين بايتولاهم’ده كچتيگينه إینانديكلاري إیچين شهير موسلومانلارجه ده موبارك كابول ايديلير.
دوگوش كيليسسي
٣٢٧’ده بيزانس إیمپاراتوری كونستانتين’ين انسي هلنه هز. إیسا’نين (را) دوگدوگونه إینانيلان ماگارانين اوزرينه “يسا’نين دوگوم گونی كيليسسي” وايه “مريم كيليسسي” دييه ادلانديريلان بير كيليسه ياپيميني باشلاتميش، اوگلی تارافيندان ٣٣٣’ته تاماملانميشتير.
كسينتيسيز اولاراك ٤٠١ ييل اوسمانلي توركلرينين هاكيمييتينده كالديگي سوره إیچريسينده بايتولاهم كيليسسي وارليگيني كورودو. زمان زمان آوروپە’داكي هريستييان كرالار بی كيليسنين باكيم و اوناريم إیشلرينه يارديمده بولوندولار. انجاك بايتولاهم’دكي فاركلي هريستييان مااتلرين اراسينداكي موجادللر كيليسنين زارار كورمسينه يول اچتي و ميلتلر اراسي سورتوشملره سبپ اولدی. كيليسدن ١٨٤٧’ده چالينان كوموش ييلديز، كيريم ساواشي’نين چيكماسينده رول اوينايان ايتكنلردن بيريدير. بوتون بی دوروملاري كوز ونونده بولوندوران تورك إیدارجیلر، كيليسايي چشيتلي هريستييان مااتلري و اونلارين âيين دوزنلرينه كوره بولوملره اييرمايه مجبور كالديلار و بی اويكولامه گونوموزه كادار دوام ايتي.
راهيله (راهل) توربسي
بايتولاهم’ده ايريجه ياهوديلر، هريستييانلار و موسلومانلارجه موبارك بيلينن راهيل’نين توربسي واردير. راهيل، هز. ياكوب’ون ڭ سوديگي ايشي، يوسوف إیله بونيامين’ين انسيدير. بونيامين’ي دوگوروركن ايسكي ادي ايفرات اولان بايتولاهم ياكينلارينده وفات ايتميش و بورايه كومولە رك بير توربه ياپيلميشتير.
هالهûل
هاليل شهرينين ٥ كم. كوزايينده كوچوك بير فيليستين كاساباسيدير. هوكينين چوگو، موسلومانلاردان اولوشماكتادير. شهير، دڭزدن ياكلاشيك بين متره سوييسييله ڭ يوكسك كونومه ساهيپتير. چوك ايسكي تاریخî بير كچميشي واردر و هالن فيليستين إیدارسي آلتوندادير. سون ييلارده ياهودي يرلشيمجیلر بوراده ده ارتماكتادير.
ينجیلره كوره هز. ياكوب’ون (اس) اوگولاريندان كاد’ين توربسي إیله هز. يونوس’ون (اس) توربسي بورادادير.
هز. يونوس’ون (اس) كابري
موسلومانلار هز. يونوس’ون (اس) كابرينين بوراده اولدیگونه إینانماكتاديرلار. اونون اديني تاشييان بويوكچه بير جامي و هز. يونوس’ون (اس) توربسي بولونماكتادير. ايريجه بوراده ساهابدن ابدولاه ب. مس‘ود’ه (را) نيسبت ايديلن بير ماكام ده واردير.
ريها
ريها’نين تاریخي ١٠.٠٠٠ ييل ونسينه دايانماكته و دونياداكي إیلك يرلشيم يري اولاراك كابول ايديلمكتدير. ايريهه كيتاب-ي موكادس’تكي إیسمييله ‘هورمه شهري’، چارپيجي زيتليكلاري إیچينده بارينديران “پارفوم” انلامينه كلير. چوله چورلنميش واهاده يشيل بير بيتكي ورتوسی بارينديرير. باتي شريه بولومونده اوردون نهري يانينده لوت كولو’نون ٨ كيلومتره كادار كوزايينددير. ايريهه واليليگي’نين مركزيدر و ٢٠.٠٠٠’دن فازله نوفوسه ساهيپتير. چول سوييسينين ٢٥٨ متره آلتوندادر و دونيانين ڭ الچاق راكيملي شهريدير.
١٩٩٤’ته إیكينجی اوسلو انتلاشماسي إیمزالانديگينده ايريهه باتي شريا’نين إیلك وزرك فيليستين شهري اولموشتور. اقسا إینتيفاداسي سيراسينده و سونراسينده بولكايه كيريش چيكيشلار سينيرلانميشسه ده شی سيرالار شهير ينيدن توريزمه اچيلميشتير.
هيشام’ين سارايي
٨. يوزييلدان كالمه هيشام سارايي شهير مركزيندن ٣ كيلومتره اوزاكليكتادير. إیسلام ميماريسينين ڭ كوزل ورنكلريندندر و چوك كوزل موزايكلري بونيسينده بارينديرماكتادير. هاليفه وليد ب. يزيد’ين كيشلق سارايي اولاراك إینشه ايديلميشتي. بوراده چوك ساييده سارنيچ و هاووز كورولبيلير.
ازيز كوركه ماناستيري
يشيل بير باهچايله چوريلي، چولدكي بير كانيونون كايه يوزونه اويولموش بير يونان اورتودوكس ماناستيريدير. بل كورونتال دنيلن بی داگده هز. إیسا’نين (اس) شايتاني كوردوگی ير اولدیگی إیديه ايديلمكتدير. هز. إیسا’نين (اس) ٤٠ گون ٤٠ كجە اوروچ توتاراك شايتانله إیمتيهان ايديلديگي و سونراسينده پايكامبرليگيني إیلان ايتيگي سويلنن ماناسدر بوكون يونان اورتودوكس كيليسسي’نه باگليدير.
لوت كولو
بير كيسمي إیسرايل، بير كيسمي اوردون سينيرلاري إیچينده كالان كول، موسلومانلار تارافيندان هز. لûت’ه (اس) إیزافتن لوت كولو، باتيليلار اراسينده ده إیچينده و كيييلارينده جانلي ياشاماديگيندان “ولی دڭز” دييه تانينير. دڭز سوييسيندن ٧٩٠ مترايي اشكين درينليكتكي تاباني إیله قرەلارين ڭ درين يريني اولوشتوران كور (كاور) چوكورونون بير كسيمينه سولارين توپلانماسييله مايدانه كلن تكتونيك بير كولدور.
كولون سولاري يوزايده ‰ ٢٨٨، ديپته ‰ ٣٢٥ اورانينده توزلودور; دولاييسييله بی سولارده يوزمك چوك كولاي فاكات دالماك زوردور. دونيانين ڭ توزلی سويونه ساهيپ اولان كولون كيييلاري، سودوم’دان چيكاركن اركاسينه باكان هز. لûت’ون كاريسينين توزدان ديرك هالينه كلمسي كيبي ايفسانلرين دوگماسينه يول اچان چشيتلي شكيلرده بيلûرلاشميش توز كوملرييله كاپليدير.
كور’ان’ده چورسينده كليشن اولايلاره تماس ايديلن، فاكات ادي وريلماين لوت كولو’نون دينلر تاریخينده و كيتاب-ي موكادس اركولوژيسينده ونملي بير يري واردير. إیشلديكلري بويوك گوناهلار سونوجی التوست ايديلن سودوم و كوموره شهيرلرييله تورات’ته ادلاري وريلن ايني دونمه ايت ديگر شهيرلرين اراشتيريلماسي فاالييتلري اركولوكلار تارافيندان هالن سوردورولمكتدير.
يافا
سكي دويرلرده كودوس’ون ليماني اولان يافه گونوموزده إیسرايل’ين باششهري تل اويو إیله بوتونلشتيگيندن تل اويو-يافه دييه انيلماكتادير.
دوگی اقدنيز’ين فيليستين ساهيلينده بير ليمان شهري يافه هز. ومر (را) دورينده ٦٣٨ ييلينده فذديلدي. تاریخ بويونجه ونميني كورودی و دولتن دولته ايلدگيشتيردي. انجاك كاياليكلارله چوريلي هاراپ دورومداكي يافه ليماني كليشمكته اولان هايفه ليماني إیله ركابت ايدمدي و ١٩٦٥’ته كاپاتيلدي.
يافا’ده وزليكله اوسمانليلارين سون دونملرينه ايت بيرچوك ميماري ايسر بوكون ده وارليگيني سوردورمكتدير.
مسجیدو’ل-باهر (دڭز جاميي)
شهرين ڭ ايسكي جاميسي اولدیگی تاهمين ايديلمكتدير. كسوي. يوزييلده إینشه ايديلن جامييه داهه سونره إیكينجی كات و ميناره إیلاوه ايديلميشتير. سونراكي دونملرده هارابه هالينه كلن جامي ١٩٩٧’ده رستوره ايديلە رك بوكونكی هاله كلميشتير.
ماهمودييه (ولو) جاميي
ولی جاميي، ايسكي يافا’نين كوزايدوگی بولومونده ير الماكتادير. پاديشاه إیي. ماهمود’ه إیزافتن ماهمûدييه جاميي اولاراك ده بيلينير. إیي. ماهمود زمانينده يافا’ده ونملي إیمار فاالييتلري كرچكلشتيرن والي محمد ايبû نبûت تارافيندان ياپتيريلميشتير. جاميو’ل-ماهمûدييي، ايل-جاميو’ل-كبير، جاميی ايبي نبûت دييه ده ادلانديريلير. يافا’نين ڭ بويوك و ڭ ونملي جاميسي اولان ياپي، إیكيسي بويوك، بيريسي كوچوك اوچ اولی ايترافينده دوزنلنميشتير. ايني يرده داهه ايوول بازي كوچوك مسجیتلرين اولدیگی سويلنمكتدير. دووارلارداكي بازي كيتابلرد، جامينين ياپيم وايه تامير تاریخلري إیله كيملر تارافيندان ياپتيريلديگي كايدديلميشتير.
سولايمان پاشه سبيلي (چشمسي)
ماهمûدييه جاميي’نين گوناي دووارينين دوگی اوجونده ير الير. سورلار ييكيلمادان ونجه ياپي تام يافه كاپيسي’نين ونونده بولونماكتايدي. شهره كيريش چيكيشته إینسانلارين سی احتیاجيني كارشيلييوردو. ڭ اوستكي ماداليونده “ماشâالاه” إیبارسينين اينالي اولاراك إیستيفلنديگي كورولمكتدير. اورته بولومده ساگداكي ماداليونده إیكي سادر هالينده اشاب-ي كهف’ين إیسيملري ديزيلميشتير. اورتاداكي كاباريك كارتوش اوزرينده اوچ ساتير/باييت هالينده ياپيم كيتابسي ير الماكتادير. بورادان ١٨٠٩ سنسينده ززار احمد پاشا’يه وكالتن ايمير محمد’ين سبيلي إینشه ايتيرديگي آڭلاشيلماكتادير. سولداكي ماداليونده مولكون الل’ين ايلينده اولدیگونی انلاتان بير إیباره واردير. بی وزليكلرييله سبيل، اوسمانلي اولكسيندكي باتيليلاشمه سورجینين يافا’يه دولاييسييله فيليستين’ه يانسيماسيني كوسترن ايسرلردن بيريسي اولاراك ديكات چكمكتدير.
ساعت كولسي
ساعت كولسي، يافا’ده يني ساراي يه ده يني هوكومت بيناسي’نين ده بولوندوگی سكينتو’د-دوله بولكسي’ند، يفت جادسي’نده ياني ايسكي بازار يرينده بولونماكتادير. ياپي سلطان إیي. ابدولهاميد’ين تاهته چيكيشينين یگرمی بشينجی ييلي انيسينه ١٩٠١ سنسينده إینشه ايديلميشتير. زميندن إیتيبارن كاره شكيلي اولاراك يوكسلن كوودسي، ديكدورتكن سيلملرله اوچ كاته ايريلميشتير. إیكينجی كاته ده الت سوييد، دورت يونه اچيلان بيرر يووارلاك كمرلي پنرنين يرلشتيريلديگي، اوست كيسيملاره إیسه يينه دورت يونده سلطان إیي. ابدولهاميد’ين توگرالارينين مات جاملار اوزرينه إیشلنميش ورنكلرينين چاقيلديگي كورولمكتدير. اوچونجی كاته دورت يونده يوزايسل ديكدورتكن شكيلي نيشلر إیچريسينده بيرر يووارلاك كمرلي پنرلر داهه كوچوك بويوتلارده تكرارلانميشتير. بونلاردان كوزاي و گوناي يونلرده اولماك اوزره إیكي تانه يووارلاك كادرانلي ساعت بولونماكتادير.
سكي ساراي
“س-سارايو’ل-اتيكا”، “س-سارايو’ل-انتيكا” و “س-سارايو’ل-كاديم” ادلارييله ده انيلان ايسكي هوكومت بيناسي، تپنين ڭ اوست نوكتاسيندادير. ايسكي يافا’نين هالا اياكته دورابيلن، هاجیم باكيميندان ڭ بويوك ميماري ايسريدير. كسوييي. يوزييلده بير هاچلي بيناسينين اوزرينه إینشه ايديلميشتير. كسيكس. اسير بويونجه هوكومت سارايي اولاراك كولانيلان ياپي، كيشله هاپيشان، پوسته اوفيسي، هامام و كوچوك بير هامامدان إیبارتير. گونوموزده تل-اويو-يافه ايسكي ايسرلر موزسي اولاراك فاالييت كوسترمكتدير.
هاسان باي جاميي
فيليستين بولكسينين ١٩١٧’ده إینكيليزلر تارافيندان إیشكاليندن ونكي سون والي هاسان باي تارافيندان ١٩١٥ جیوارينده إینشه ايتيريلميشتير. ١٩٢٣-١٩٢٤ سنسينده يوكسك شر’î إیسلام مجليسي تارافيندان تامير ايديلميشتير. جاميده كوبلي بير كوله إیله ايريجه ميناره و شاديروان بولونماكتادير. يافا’دان تل-اويو’ه كيدركن ساهيل يولی اوزرينددير.
اقكا
فيليستين’ين باتي كيييسينده بولونان اقكا شهري، هايفه كويونون (سكيدن اقكا كويو) كوزايينده موهتملن ميلاتان ونجه إیيي. بين ييل إیچينده كورولموشتور. گونايينده بولونان هايفا’يه ١٥ كم. اوزاكليكتادير.
اقكا هز. ومر (را) زمانينده ٦٣٦’ده شوراهبيل ب. هاسنه تارافيندان فذديلدي. تاریخ بويونجه بيرچوك دولت إیدارسينه كيردي، پك چوك ساواش ياشادي. ياووز سلطان سليم زمانينده سورييه إیله بيرليكته اوسمانلي توپراكلارينه كاتيلان اقكا’ده كانûني’نين إیزني إیله فرانسيزلار بير تيجارت مركزي كوردولار.
شهير ١٧٧٥’ته تكرار اوسمانليلارين ايلينه كچتي و بورانين موهافيزليگي ززار اهمد پاشا’يه وريلدي. داهه سونره سايده و شام واليسي اولان ززار اهمد پاشه اقكا’يي مركز ياپاراك راكيپلرينه كارشي موكييني كوووتلنديردي. بی سيرالارده ميسير’ه اسكر چيقرەن ناپوليون اقكا’يي كوشاتي إیسه ده (١٨ مارت ١٧٩٩) باشاريسيزليگه اوگراياراك كري چكيلدي. بوندان سونره ززار اهمد پاشا’نين إیدارسيندكي اقكا ينيدن إینشه ايديلدي و بويوك بير كليشمه كايدتي. ١٨٠٤’ته بوراده وفات ايدن ززار اهمد پاشا’نين شهيرده بير جاميسي، مدرسسي، چارشيسي، بيرچوك چشمه و سبيلي بولونماكتادير.
فيليستين، تاریخ بويونجه نبيلر ديياري اولموشتور. كور’ان’ده دفالارجه إیسيملري و موجادللري انلاتيلان بيرچوك پايكامبر و ايلسي آز يه ده چوك بی بولكده بولونموشتور. هز. إیبراهيم (اس)، هز. إیسمايل (اس)، هز. لûت (اس)، هز. ياكوب (اس)، هز. يوسوف (اس)، هز. موسه (اس)، هز. يونوس (اس)، و هز. سامول (اس) كيبي پايكامبرلر، بی بولكده بلي زمانلارده ياشاميشلاردير. هز. إیشاك (اس)، هز. داوود (اس)، هز. سولايمان (اس)، هز. زكريييه (اس)، هز. ياهيه (اس) و هز. إیسه (اس) كيبي پايكامبرلرين إیسه ومورلري تامامن فيليستين’ده كچميشتير. ايريجه هز. هار، بلكيس، هز. مريم و تالûت-جالûت كيبي إیسيملر ده بوراده انيلماسي كركن ديگر تاریخî شاهسييتلردير.







یورم یاپ