دوگومو، چوجوكلوگی و كنچليگي
هز. محمد (س.ا.س.) ٢٠ نیسان ٥٧١ تاریخينده مك’ده بني هاشيم ماهالسيند، باباسي ابدولاه’تان كالان ايوده دونيايه كلدي. كايناكلارده اونون فيل اولايي’نين مايدانه كلديگي ييلده بی اولايدان ٥٥ گون سونره و كامري ايلاردان ربيولوول’ين ١٢. كجەسينده دوگدوگی كايدديلير.٧
هز. پايكامبر’ين انسي âمين’نين ايلسي
هز. پايكامبر’ين انسي âمين’نين ايلسي âمين، دوگومدان سونره همن كايين باباسي ابدولموتاليب’ه هابر كوندرە رك تورونونون دونيايه كلديگيني بيلديردي. ابدولموتاليب كلديگينده âمين، هاميله إیكن كوردوگی بير روياده چوجوگه “اهمد” وايه “محمد” ادينين وريلمسينين سويلنديگيني هاتيرلاتي. ابدولموتاليب چوجوگی كوجاگينه الاراك كاب’يه كوتوردو، الل’ه شوكرتي و اونه محمد اديني وردي. دوگومونون يدينجی گونونده مكليلره زييافت وردي. هز. پايكامبر’ين سونتلي اولاراك دونيايه كلديگي ريوايت ايديلديگي كيبي،٨ ددسي تارافيندان دوگومونون يدينجی گونونده سونت ايتيريلديگي سويلنير.٩ ابدولموتاليب’، اتالاري اراسينده محمد ادييله انيلان بير كيمسايه راستلانماديگي هاتيرلاتيليپ تورونونه بی إیسمي ورمسينين سببي سورولدوگونده “ونون كوكته و يرده ووولمسيني إیستديم” وابيني ورميشتير.١٠ هز. محمد (س.ا.س.)’ين بير ديگر مشهور إیسمي ده اهمد’دير. اراپلار اراسينده محمد و اهمد إیسمينده بازي شاهيسلار بولونويوردو. كايناكلارده بی ادي تاشييان بازي كيشيلرين ادلاري كاييتليدير. مسلا اينساردان محمد ب. مسلمه مشهوردور.١١ شی كادار وار كي بی إیسيملر يايكين اولاراك كولانيلمييوردو.
دوگومدان سونره هز. محمد (س.ا.س.)’ي اوچ وايه دوكوز گون انسي âمين، داهه سونره كيسه بير مودت، امجاسي ايبû لهب’ين جارييسي سووايبه ايمزيردي. سووايبه اوندان ونجه هز. هامزا’يي و داهه سونره ده ايبû سلم’يي ده ايمزيرديگي إیچين هز. محمد (س.ا.س.)’له بی إیكيسي سوتكاردشي اولورلار.١٢ مك’نين سيجاك هاواسي ببكلرين صاغلقلي بويوملرينه ايلوريشلي اولماديگيندان، شهرين إیلري كلن ايللري يني دوگان ببكلري كوچبه كابيللره منسوپ سوتانلره وريرلردي. بونونله چوجوكلارينين چولون صاغلقلي هاواسينده بويوملريني و ايني زمانده فاسيه اراپچايي وگرنملريني ساگلاميش اولورلاردي. چوجوكلار گنلليكله سكيز-ون ياشلارينه كادار سوتانه يانينده ياشارلاردي. هز. محمد (س.ا.س.)’ين دوگومونی تاكيپ ايدن گونلرده تايف ياكينلارينده چولده كوچبه هاياتي ياشايان هوازين كابيلسينين سا’د ب. بكير كولوندان، إیچلرينده هاليمه بينت ايبû زوايب’ين ده بولوندوگی اون كادين، ايمزيرمك إیچين چوجوك الماك اوزره مك’يه كلميشلردي. هاليم’نين يانينده كوجاسي هاريس ب. ابدولوززا ده واردي. بی كادينلار سوتانليگيني كلير كايناگي اولاراك دوشوندوكلريندن، زنكين ايللرين چوجوكلاريني ترجیه ايدييورلاردي. ديگر كادينلار يتيم اولدیگی إیچين “ونون انسي و ددسي بيزه فازله بير يارديمده بولوناماز” دييە رك هز. محمد (س.ا.س.)’ي الماك إیستمميشلردي. هاليمه ده باشلانكيچته اونی الماكته تردوت ايتي. كابيلسينه ايلي بوش اولاراك دونممك إیچين، كوجاسينين ده فيكريني الاراك اونه سوتانليك ياپمايي كابول ايتي و چوجوگی برابرينده كوتوردو. هز. محمد (س.ا.س.) سوتانسينين ايلسي إیچينده چوك سويلدي; اونلار إیچين اوگورلی اولدی و بركت كتيردي، ايله بولوگه كاووشتو. إیكي ياشيني دولدوردوگونده هاليمه اونی ايلسينه كوسترمك اوزره مك’يه كتيردي. âمين، او سيرالارده مك’ده وبه سالكيني بولوندوگوندان و چول هاواسينين ده چوجوگه ایی كلديگيني كوردوگوندن، اونون سوتانده كالماسيني إیستدي. هاليمه ده هز. محمد (س.ا.س.)’ي برابرينده كري كوتوردو. بش (دورت اولدیگی ده سويلنير) ياشينده مك’يه كتيريپ انسينه تسليم ايتي. بوندان سونره هز. محمد (س.ا.س.) التي ياشينه كادار مك’ده انسينين يانينده كالدي. هز. پايكامبر’ين ابدولاه، اونايسه و شايما ادلي سوتكاردشلري واردير. سوتانسي، سوتباباسي و سوتكاردشلرينين إیسلامييتي كابول ايتيكلري بيلينمكتدير.١٣ سا’د ب. بكير كابيلسي فاسيه اراپچاسييله اونلويدو. هز. پايكامبر دوزكون بير ليسانه ساهيپ اولوشونون، چوجوكلوگونی بی كابيله اراسينده كچيرمسينه باگلي اولدیگونی سويلميشتير.١٤
هز. پايكامبر’ين سوت انسينين كابيلسينين يوردوندان كورونتولر
كايناكلارده هز. محمد (س.ا.س.)’ين سوتانسينين ايوينه كيدركن و اونون يانينده كالديگي سوره زارفينده باشيندان كچن بيرتاكيم اولاگانوستی دوروملاردان بحثديلير. بونلار اراسينده كوگسون ياريلماسي هاديسسي (شاقكي سادير) ونملي ير توتار. بی كونوده كايناكلارده ير الان ريوايتلردن بيريسي وزت اولاراك شويلدير: هاليم’نين انلاتيگينه كور، چوجوگی مك’دن كتيرديكتن بير كاچ اي سونره محمد سوتكاردشي إیله ايولرينين اركاسينده كوزی كودركن، سوتكاردشي كوشاراك انسينين و باباسينين يانينه كلير. بیاض ايلبيسلي إیكي آطەمين محمد’ي توتوپ يره ياتيرديكلاريني، كارنيني يارديكلاريني و كاريشتيرديكلاريني بيلديرير. هاليمه إیله كوجاسي درهال كوشارلار; چوجوگی بنزي سارارميش بير شكيلده و اياكته بولورلار. نه اولوپ بيتيگيني سوردوكلارينده محمد، “بیاض ايلبيسلي إیكي آطەمين كنديسيني يره ياتيريپ كارنيني يارديكلاريني و بير شايلر اراديكلاريني” سويلر. بونون اوزرينه سوتانسي إیله سوتباباسي چوجوگی اليپ چاديره دونرلر.١٥ بی ميلده باشكه ريوايتلر ده واردير. مسلا بير ريوايت، اولايين يوكاريداكينه بڭزر شكيلد، بير سوری اوزرينه هز. پايكامبر’ين انلاتيگي كايدديلير.١٦ ايريجه اون ياشلارينده إیكن; هيره ماگاراسينده برايل’له إیلك كارشيلاشتيگيندا; مي’راج اولايي ونسينده كيبي فاركلي زمان و مكانلارده بی تور مواملايه تابي توتولدوگونه داير ريوايتلر ده كايناكلارده ير الماكتادير. اولايله إیلكيلي انلاتيملار، ياش، ير، زمان و كاچ دفه مايدانه كلديگي هوسوسونده بيربيرييله فاركليلق و چليشكي ارزتمكتدير. چشيتلي اراشتيرماجيلار تارافيندان كونويله إیلكيلي ريوايتلر راوي و متين اچيسيندان ايلشتيريلميشتير. شوراسي كرچكتير كي، بی إیشين الل تارافيندان هز. محمد (س.ا.س.)’ي پايكامبرليگه حاضرلاماك اماجييله ياپيلديگي إیديه ايديلييورسه مانوي بير تميزليك وايه حاضرليگين يينه مانوي تارزده اولماسي كركير. هالبوكي ريوايتلرده بی إیشين مادي بير اوپراسيونله ياپيلديگي انلاتيلماكتادير. ايريجه كوگسون ياريلماسي اولايي إینشيراه سûرسي إیله إیرتيباتلانديريلميشتير.١٧ فاكات إینشيراه سûرسي’نده “بيز سنين كوگسونی اچيپ كنيشلتمديك مي؟” دركن، “شاقكي سادير”دان، كوگسون ياريلماسيندان دگل، “شرهي سادير”دان، ياني كوگسون اچيلماسيندان بحثديلمكتدير. كوگسون اچيلماسيندان ماكسات ده اراييش إیچينده اولان هز. پايكامبر’ه هاك دينين كوستريلمسي، پايكامبرليك كورويني ناسيل يرينه كتيرگينه داير اينديشلرينين، كوركولارينين، الل تارافيندان كنيشليك وريلە رك كيدريلمسي، كونلونون اريتيلماسي و فراهلاتيلماسيدير. ياني اولاي مادي دگل، مانويدير. نيتكيم ايني سûرنين إیكينجی و اوچونجی âيتلرينده “بيز سنين بليني بوكن يوكونی سندن اليپ اتماديك مي؟” دركن هز. پايكامبر’ين سيرتينداكي مادي بير يوكون ناب-ي هاك تارافيندان يره إینديريلمسيندن دگل، پايكامبر’ي اوزن و تاهامولی اگير كلن زورلوكلارين كنديسيندن كالديريلماسيندان بحثديلمكتدير.١٨ بو، سûرنين بيرينجی âيتينين ده مادي بير اوپراسيون اولاراك دگل، مانوي بير إیش اولدیگی شكلينده إیزاه ايديلمسي كركتيگيني كوسترمكتدير. بونون إیچين ده راهي موداهلايه كە رك اولماديگي اچيكتير. انجاك نه وار كي، مانوي بير اولايين سمبوليك انلاتيمي، داهه سونراكي راويلر تارافيندان كرچكميش كيبي موتالاه ايديلميشتير. اورتايه چيكيشييله إیلكيلي اولاراك شی هوسوسلار دوشونولبيلير: اولاگانوستی اولايلارين پايكامبر’ين چوجوكلوگوندان بري اونون هاياتينده موجوت اولدیگونی إیسپات إیچين بويله بير اولاي انلاتيلميش اولابيلير. بير ده كوگوس ياريلماسي، دوگی كولتورونده موجوت اولان، اراپلارده ده بيلينن و هاته زردوشت و اوماييه ب. ايبو’س-سالت كيبي شاهيسلار هاكينده ده انلاتيلان ميتولوژيك بير هيكايدير. بی تور ميتولوژيك بير هيكايه هز. پايكامبر هاكينده ده اويارلانميش اولابيلير.١٩
شاقك-ي سادر’ين كرچكلشتيگي ير
هز. محمد (س.ا.س.) التي ياشينده إیكن انسي âمين، يانينه چوجوگونی و جارييسي اومی اييمن’ي ده الاراك مدين’يه كيتي. كايسي، دوگومدان ونجه وفات ايدن كوجاسي ابدولاه’ين كابريني و ايلنين داييلاري ساييلان اديي ب. نكاروگولاريني زييارت ايتمكتي. مدين’ده اين-نابيگا’نين ايوينده ميسافير ايديلديلر. ابدولاه’ين مزاري ده بی ايوين اولوسونده إیدي. بوراده بير اي كادار كالديكتان سونره مك’يه دونركن âمين، مدين’يه ياكلاشيك ١٩٠ كم. اوزاكليكته بولونان ايبوا’ده هاستالاناراك وفات ايتي و اوراده دفنديلدي. اومی اييمن چوجوگی مك’يه كتيرە رك ددسينه تسليم ايتي. بی يولجولوكته ابدولموتاليب’ين، كليني و تورونی إیله بيرليكته كيتيگي ده سويلنمكتدير.٢٠ هز. محمد (س.ا.س.) داهه سونرالاري مدين’ده بی ساياهاتله إیلكيلي هاتيرالاريني انلاتميشتير.٢١
پايكامبريميز انسينين وفاتيندان سونره سكيز ياشينه كادار، إیكي ييل ددسينين هيمايسينده كالدي. باكيميني ده داديسي اومی اييمن يوروتو. ددسي، هز. محمد (س.ا.س.)’ي چوك سوردي; اونسوز سوفرايه اوتوروپ يمك يمزدي. كابه دووارينين كولكسينه ابدولموتاليب إیچين بير ميندر سريلير، هيچ كيمسه اونه سايكيسيندان دولايي بی ميندره اوتورمازدي. هز. محمد (س.ا.س.) كليپ اوتوردوگونده امجالاري اونی ميندردن إینديرمك إیسترلر، ابدولموتاليب إیسه “وگلومی بيراكين. الل’ه يمين ايدريم كي إیلريده بونون شاني بويوك اولاجقتير” در، اونی ميندرين اوستونه يانينه اوتورتور، ايلييله سيرتيني اوكشار و بويله هاركت ايتمسيندن هوشلانيردي. او سكيز ياشينده إیكن ددسي وفات ايتي.٢٢ هز. محمد (س.ا.س.) ددسينين وفاتينه چوك اوزولدو. اومی اييمن، ددسينين وفات ايتيگي گون هز. محمد (س.ا.س.)’ي اگلاركن كوردوگونی سويلميشتير.٢٣
ابدولموتاليب وفات ايتمدن ونجه تورونونی ايبû تاليب’ه ايمانت ايتي. زوباير إیله ايبû تاليب’ين كور’ه چكتيكلري سويلنديگي كيبي، هز. پايكامبر’ين ايبû تاليب’ي ترجیه ايتيگي ده كايناكلارده كايدديلير. بوراده زوباير، ايبû تاليب و ابدولاه’ين انا-بابه بير كاردش اولدیكلاريني ده بليرتمك كركير. ايبû تاليب، يگني محمد’ي كندي وز چوجوگی كيبي سوردي. بير يره كيتيگي زمان اونی ده برابرينده كوتوروردو. او، ولومونه دك، كيرك ييلدان فازله هز. محمد (س.ا.س.)’ه وز باباسي كيبي داورانميش، اونون اوزرينه تيترميش، سوميش، كوروموش و يتيشمسي إیچين ايليندن كلني ياپميشتير. هز. محمد (س.ا.س.) ده ايبû تاليب’ه إیشلرينده يارديمجي اولموشتور. چونكی ايبû تاليب’ين ايلسي كالاباليكتي; بونه كارشيلق دار كليرلييدي; مادي دورومی پك ایی دگلدي. ايبû تاليب’ين هانيمي فاتيمه بينت ايسد ده سكيز ياشيندان إیتيبارن هز. محمد (س.ا.س.)’ه وز انسي كيبي باكميشتير. ايني زمانده هز. علی’نين انسي اولان بی هانيم، كندي چوجوكلاريندان ونجه اونی دويورور و كوزتيردي. هز. محمد (س.ا.س.)، ايبû تاليب’ين ولوموندن سونره إیمان ايدن و مدين’يه هيجرت ايدن فاتيمه بينت ايسد’ي سيك سيك زييارت ايدردي.٢٤
هز. محمد (س.ا.س.) اون إیكي (دوكوز اولدیگی ده سويلنير) ياشينده إیكن ايبû تاليب تيجارت ماكسادييله سوريي’يه كيتمايه قرەر وردي. هز. محمد (س.ا.س.) ساياهاته كنديسيني ده كوتورمسيني إیسرارله ريجه ايتي. اونون إیسرارينه دايانامايان ايبû تاليب ده يگنيني برابرينده كوتوردو. إیسلام تاریخي كايناكلارينين ورديكلري بيلكييه كوره تيجارت كرواني سورييه توپراكلارينده بولونان بوسرا’ده كوناكلاديگي ايسناده بير بولوتون كروانين إیچيندن بيرينه دواملي كولكه ياپتيگيني كورن باهيرا ادينداكي راهيپ، كروان منسوپلاريني يمگه داوت ايدر. باهيرا چوجوگی ديكاتله إینلر و بازي سورولار سورار. ايبû تاليب’، يگنينين إینجیل’ده كوندريلگي وادديلن پايكامبر اولدیگونی سويلر; چوجوگی ایی كوروماسيني تمبيه ايدر. بونون اوزرينه ايبû تاليب، شام’ه كيتمكتن وازكچە رك مك’يه دونر.٢٥
بی ريوايت داهه سونرالاري هريستييان تاریخچيلر و موسلومان تاریخچيلر تارافيندان تارتيشيلميشتير. اولاي، هريستييان يازارلار تارافيندان إیستيسمار ايديلميش و يانليش دگرلنديريلميشتير. اونلاردان بازيلاري بونی إینكار ايتميشلر; ايهل-ي كيتاب’ين هز. محمد (س.ا.س.)’ين پايكامبر اولاجاگيني داهه ونجه كندي كيتاپلاريندان وگرنميش اولدیكلاري يولونداكي ريوايتلرين هريستييانليكتان دونن موسلومانلار تارافيندان اويدورولدوگونی و بونون بير ايفساندن إیبارت اولدیگونی إیلري سورموشلردير. بازيلاري ده هز. محمد (س.ا.س.)’ين، إیسلام دينينين ايساسلارينه ايت بير كيسيم بيلكيلري باهيرا’دان وگرنديگيني إیديه ايتميشلردير. هاته “كور’âن’ين يازاري باهيرا” دييە جك كادار إیلري كيتميشلردير. باتيلي بيليم آطەملارينين بی تور إیديالاريندان راحتسيز اولان بازي موسلومان علیملر د، باهيرا اولايينه ايت ريوايتلرين دوگری اولماديگيني، اولايي ناكلدن راويلر إیچينده هاديسايي كورن كيمسه بولونماديگيني سويلميشلردير. ايريجه او سيرالارده چوجوك ياشته اولان هز. محمد (س.ا.س.)’ين باهيرا إیله كوروشمسيندن إیسلام دينينين ايساسلارينه ايت بازي شايلر وگرنمسينين اقيل و مانتيگه ترس دوشتوگونی بليرترك، يه بی اولايي تامامن ردتميشلر وايه اوزرينده دورمايه كە رك كورمميشلردير. باهيرا اولايي شايت دوگری بيله اولسه كرچكتن دوكوز وايه اون إیكي ياشينداكي بير چوجوگون بير كاچ ساعت زارفينده كور’âن’ي ايزبرلمسي، يني بير دين فيكريني وگرنبيلمسي و بير نسيل سونره ايترافينداكي إینسانلاره إیلاهي بير تبليگ اولاراك ناكلتمسي إیمكانسيزدير. اوستليك ريوايتلرد، باهيرا’نين هز. محمد (س.ا.س.)’ه بير شاي اوكودوگونه و وگرتيگينه داير كاييت ده يوقتور. شايت بويله بير شاي مايدانه كلسايدي، پايكامبر اولاراك كورولنديريلديكتن سونره كروانين ديگر منسوپلاري بونی اورتايه كويماكتان كري دورمازلاردي. بوتون بونلاره ايك اولاراك شونی ده سويلمك كركير: إیسلام’ين توهيد اقيدسي إیله هريستييانليگين تسليس إینانجي اراسينده بڭزرليك موجوت دگلدير. كور’âن’ده هز. محمد (س.ا.س.)’ين كنچليگينده هريستييانلارله إیليشكيسي اولدیگونی و اونلاردان بير شايلر وگرنديگيني كوسترن هيچبير دليل ده يوقتور.٢٦
هز. محمد (س.ا.س.)’ين كنچليگينده باشيندان كچن ونملي اولايلاردان بيريسي ده دوردونجی فيجار ساواشي’نه كاتيلماسيدير. إیسلام’دان ونجه اراپ كابيللري اراسينده چشيتلي سبپلرله سيك سيك ساواشلار مايدانه كليردي. بونلاردان دوردو، كوتولوك ياپمانين و كان دوكمنين ياساك اولدیگی هارام ايلارده ياپيلديگي إیچين، “فيجار ساواشلاري” دنيلميشتير. هز. محمد (س.ا.س.) بی ساواشلاره إیشتيراك ايتيگي سيراده یگرمی ياشينده إیدي. اونون كاتيلديگي بی ساواشته كورايش و كينانه كابيللري، كايس-ي ايلان و موتفيكلرييله كارشي كارشييه كلميشلردير. بی ساواش كينانه كابيلسيندن براد ب. كايس’ين، هوازين كابيلسيندن اوروه ب. اوتب’يي بير تيجاري ركابت اوزرينه ولدورمسي سونوجو، هوازين كابيلسينين كورايش و موتفيكلرينه سالديريپ هارم بولكسينه كادار كووالاماسي اوزرينه چيكميشتير. ساواشته كورايش و كينان’نين گنل كوموتاني هارب ب. اوماييه إیدي. ايريجه كورايش كابيللري ايري ايري بيرليكلر هالينده ساواشميشلاردير. بني هاشيم’ين كوموتانليگيني زوباير ب. ابدولموتاليب ياپميشتير. كايس-ي ايلان، باشلانكيچته اوستونلوك ايلده ايتييسه ده ساواش اقشامه دوگری كورايش و كينان’نين كاليبييتي إیله سونوچلانميشتير. سونونده كورايش’تن او سيرالارده اوتوز ياشلارينده بير كنچ اولان اوتبه ب. ربيا’نين كايرتييله تارافلار اراسينده آڭلاشمه ساگلانميشتير. كورايش سافلارينده و كندي كابيلسي هاشيموگولارينين يانينده امجالارييله بيرليكته بولونان هز. محمد (س.ا.س.)’ين ساواشماييپ امجالارينه ايت ايشيالاري كورودوگو، اتيلان اوكلاري كوكانلارله كارشيلاييپ توپلاياراك اونلاره ورمكله يتينديگي سويلنديگي كيبي; اوك اتيگي و بوندان دولايي پيشمان اولماديگيني إیفاده ايتيگي ده كايناكلارده كاييتليدير. يينه كايناكلارده هز. محمد (س.ا.س.)’ين بولوندوگی سافين كارشيسينده ساواشان هر دوشمان كروبونون هزيمته اوگراديگي، بوندان دولايي اونون، كورايش اوردوسونون كوموتاني هارب ب. اومايي’نين ديكاتيني چكتيگي كايدديلير. كورايش اچيسيندان بی ساواشين ونمي هارام ايلارده ياشانان باريشچي اورتامين إیهلاليني، تيجاري هاياته وورولان داربايي ونلمك، هارم بولكسينين موكادسليگينه لكه سورولمسينه اينكل اولماكتي.٢٧
اراپلار اراسينده ساوونمه هيمايه وايه زولمه اوگرايانين هاكيني ظالمدن المه كيبي اماچلارله إیتيفاك كورولوردو. بو، انيلان ماكساتلارله إیكي وايه داهه فازله كابيل، بير كابيله إیله باشكه بير كابيلايه منسوپ بير شاهيس وايه إیكي شاهيس اراسينده يارديملاشمايي و دايانيشمايي تمين إیچين كرچكلشبيليردي. “هيلف” (چ. اهلاف) ادي وريلن بی إیتيفاك و انتلاشمالار، كورولوش اماجينه وايه كوروجولاره وريلن سيفاتلاره كوره هيلفو’ل-فودûل، هيلفو’ل-موتاييبûن، هيلفو’ل-اهلاف كيبي ادلارله انيليردي. هز. محمد (س.ا.س.)، فيجار ساواشلاريندان كيسه سوره سونره هاشيم، موتاليب، ايسد، زوهره و تايموگولارينين إیتيفاكي إیله كورولان هيلفو’ل-فودûل انتلاشماسي’نه كاتيلميشتير. بی انتلاشمانين كرچكلشمسينه هز. محمد (س.ا.س.)’ين امجاسي زوباير تشبوس ايتميشتير. تايم كابيلسي إیلري كلنلريندن ابدولاه ب. جود’âن’ين ايوينده توپلانان كوروجی اويلر; زولمه اوگرايانلارين هاكلاريني ظالملردن الينجايه كادار موجادله ايدكلرين، مكه هوكيندان و مك’يه ديشاريدان كلن كيمسلردن هاكسيزليگه اوگرايانلارين يانينده ير الاجاكلارينه و ظالمدن هاكيني الينجايه كادار مازلومی دستكلايكلرينه داير قرەر الديلار. بی انتلاشمانين اقدينه شی اولايين وسيله اولدیگی سويلنير: زوبايد كابيلسيندن بير شاهيس مك’يه كلير و âس ب. وايل’ه تيجارت إیچين كتيرديگي ماليني ساتار. انجاك âس، مالين اوجرتيني ورمز. زوبايدلي، اهلاف كابيللري اولان ابدودار، ماهزوم، جمعەه، سهم و اديي’ه باشوورور. انجاك اونلار âس ب. ’ه كارشي آطەمه يارديم ايتمزلر. بونون اوزرينه الاجاكلي كورايش كابيلسيني يارديمه چاگيرير. زوباير ب. ابدولموتاليب و ابدولاه ب. جود’âن’ين وندرليگينده هيلفو’ل-فودûل انتلاشماسي اقدیدیلديكتن سونره مييت اويلري âس ب. وايل’ه كيدرلر و مالين پاراسيني تاهسيل ايديپ زوبايدلييه وريرلر.٢٨ یگرمی ياشينده إیكن بی انتلاشمانين إیمزالانماسينه إیشتيراك ايدن هز. محمد (س.ا.س.)، سونرالاري بی اولايدان ووكويله بحثتميش و شونلاري سويلميشتير: “بن، ابدولاه ب. جود’ان’ين ايوينده بير انتلاشمه ياپيليركن بولوندوم كي، بی انتلاشمايي كوزل و كيزيل دولره دگيشمم. إیسلام’ده بويله بير انتلاشمايه چاگريلسام درهال كابول ايدريم”.٢٩
كايناكچا:
٧. إیبن سا’د، إی، ١٠٠-١٠١; إیبن سايييديناس، اويûنو’ل-سر في فونûني’ل-مگâزي و’س-سيير، تاه. محمد ايل-يد ايل-هاتراوي و اركاداشي، بايروت ١٩٩٢، إی، ٨١.
٨. إیبن سا’د، إی، ١٠٣.
٩. إیبنو’ل-سير، اوسد، إی، ٢١.
١٠. شâمي، سوبولو’ل-هودا و’ر-راشâد، تاه. موستافه ابدولواهيد، كاهيره ١٩٩٣، إی، ٥٠٦.
١١. إیبن سا’د، إی، ١٦٩; إیبن دورايد، ايل-يشتيكاك، تاه. ابدوسلام م. هارون، باگداد ١٩٧٩، س. ٨ ود.; إیبن سايييديناس، إی، ٨٨-٨٩; شâمي، إی، ٥٠٣ ود.
١٢. هز. پايكامبر مك’ده بولوندوگی سوره زارفينده سوتانسي سووايبه إیله إیلكيلنير، اونه يارديمده بولونوردو. كزه هز. هاتيجه ده اونه إیكرامده بولونوردو. هز. هاتي، ايبû لهب’، سووايب’يي كنديسينه ساتمايي تكليف ايتميش، انجاك ايبû لهب كابول ايتمميشتير. انجاك ايبû لهب هيجرتن سونره اونی ازات ايتميشتير. هز. پايكامبر، سووايب’يه هيجرتين يدينجی ييلينداكي وفاتينه دك هدييه كوندرمايه دوام ايتميشتير. سووايب’نين إیسلامييت’ي كابول ايديپ ايتمديگي كونوسونده فاركلي كوروشلر موجوتدر (بك. إیبنو’ل-سير،وسدو’-گâبه في ما’ريفتي’س-ساهاب، كاهيره ١٩٧٠، ويي، ٢١; إیبن هار، ايل-يسابه في تمييزي’س-ساهاب، بايروت ١٩٤٠، إیو،٢٥٠).
١٣. إیبن إیشاك، ٢٥-٢٨; إیبن هيشâم، إی، ١٦٢-١٦٧; إیبن سا’د، إی، ١٠٨-١١٧; إیبن سايييديناس، إی، ٩٠- ٩٧; ماكريزي، إیمتاو’ل-سما’، تاه. ماهمûد محمد شâكير، كاهيره تس. س. ٥-٧; هوسايين الكول، “هاريس ب. ابدولوززا”، ديه ١٦-١٩٤-١٩٥; اسري چوبوكچو، “هاليم”، ديه ١٥-٣٣٨.
١٤. إیبن هيشâم، إی، ١٦٧; إیبن سا’د، إی، ١١٣.
١٥. إیبن هيشâم، إی، ١٦٤ ود.
١٦. إیبن هيشâم، إی، ١٦٦-١٦٧.
١٧. تيرميزي، و، ٤٤٢-٤٤٣.
١٨. هامدي يازير، هاك ديني كور’ان ديلي، اسلامبول تس. وييي، ٥٩١٩.
١٩. كنيش بيلكي إیچين بك. بونيامين ايرول، “هز. پايكامبر’ين ريسالت ونسي هاياتينه فاركلي بير ياكلاشيم”، دييانت إیلمي دركي، پايكامبريميز هز. محمد (وزل سايي)، انكاره ٢٠٠١، س. ٣٦٠ ود.
٢٠. بلازوري، إی، ٩٤.
٢١. إیبن سا’د، إی، ١١٦.
٢٢. إیبن هيشâم، إی، ١٦٨-١٦٩; إیبن سا’د، إی، ١١٩.
٢٣. إیبن سا’د، إی، ١١٩.
٢٤. إیبن سا’د، إی، ١١٩-١٢٠; وييي، ٢٢٢.
٢٥. إیبن إیشاك، س. ٥٣-٥٥; إیبن هيشâم، إی، ١٨٠-١٨٣; إیبن سا’د، إی، ١٥٣-١٥٥; بلازوري، إی، ٩٦-٩٧; تيرميزي، سونن، اسلامبول ١٩٨١، و، ٥٩٠; إیبن سايييديناس، إی، ١٠٥-١٠٨.
٢٦. إیبن سايييديناس، إی، ١٠٨; موستافه فايده “باهيرا”، ديه إیو، ٤٨٦.
٢٧. إیبن هيشâم، إی، ١٨٤-١٨٧; إیبن سا’د، إی، ١٢٦-١٢٧; إیبن سايييديناس، إی، ١١٣; هوسايين الكول، “فيجار”، ديه كسييي، ٥٢-٥٣.
٢٨. إیبن سا’د، إی، ١٢٨-١٢٩; إیبن سايييديناس، إی، ١١٤.
٢٩. إیبن هيشâم، إی، ١٣٤; ايريجه بك. إیبن هانبل، إی، ١٩٠. هيلف كونوسونده دتايلي بيلكي إیچين بك. نادر وزكويومجو، “هيلف”، ديه كسوييي، ٢٩-٣٠. هز. پايكامبر’ين كە رك إیسلام’دان ونجه آطەلتي ساگلاماك إیچين كورولان بيرليكلري تاسديك ايتمسي (يبن هانبل، إی، ١٩٠، ٣١٧) و كركسه بی تور انتلاشمالار إیچين تردوتسوز بير شكيلده متينده كايدتيگيميز دگرلنديرمايي ياپماسي، موسلومانلارين باشكه دين منسوپلارييله ساوونمه اییليگي هاكيم كيلمه و كوتولوگی ونلمه كيبي كونولارده إیشبيرليگي ياپماسينده وايه بی اماچلارله كورولان تشكيلاتلاره كاتيلماسينده إیسلامي اچيدان هرهانكي بير صاقینجه بولونماديگيني اورتايه كويماكتادير.
یورم یاپ