هز. پايكامبر إیسلام’ي تبليگ ايدركن توپلومون ينيليگه اچيك، إیديليست و اينرژيك كسيميني اولوشتوران كنچلردن بويوك ولچوده دستك الميشتير. او، تبليگه باشلاديگي إیلك اندان إیتيبارن كادين – ايركك، كنچ-يهتييار، زنكين-فاكير، هور-كوله اييريمي ياپماكسيزين توم إینسانلاري إیسلام’ه داوت ايتميشتير. نيتكيم إیلك موسلومانلار إینلنديگينده إیچلرينده توپلومون هر كسيميندن فرتلرين ير الديگي كورولمكتدير. انجاك، بی فرتلر اراسينده كنچلرين چوگونلوكته اولدیگی بيلينمكتدير.
مك’نين نوفوزلی و رفاه إیچينده ياشايان ايللرينه منسوپ كنچلر، إیسلام’ا; ياشليلار، كوللر، فاكيرلر، كيمسسيز و زاييف كيمسلرين دويدوكلاري سمپاتي و إیلكيدن داهه فازله الاكه كوسترميشلردير. إیسلام’ي يايمه كونوسونده هز. پايكامبر’ه اسيل دستك و يارديمجي اولانلار كنچلردير. نيتكيم إیلك موسلومانلاردان بيركاچ كيشي، ايلي ياش جیوارينده بيركاچ كيشي اوتوز بش ياشين اوزريند، كري كالان چوگونلق إیسه اوتوز ياشين آلتونده بولونويوردو. مسله كنچ ياشته إیسلام’ي كابول ايدنلردن هز. علی ١٠، زايد ب. هاريسه ١٥، ابدولاه ب. مس’ود و زوباير ب. اووام ١٦، تالهه ب. اوبايدولاه، ابدوراهمان ب. اوف، ايركام ب. ايبو’ل-ركام و سا’د ب. ايبû واكاس ١٧، موس’اب ب. اوماير ١٨-٢٠، ابدولاه ب. ومر ١٣، جافر ب. ايبû تاليب ٢٢، اوسمان ب. هووايريس، اوسمان ب. افان، ايبû اوبايده و هز. ومر ٢٥-٣١ ياشلارينده إیديلر. بونلارين ديشينده كنچ ياشته إیسلام’ي كابول ايدن پك چوك شاهيس موجوتور. بونلار اراسيندان إیسلام’ين مكه و مدينه دونملرينده و هز. پايكامبر’ين وفاتيندان سونراكي زمانلارده چوك ونملي فونكسييونلار اوستلنن شاهيسلار يتيشميشتير. إیچلريندن دولت باشقانلاري، واليلر، هاكيملر، وگرتمنلر و اولكلر فذدن كوموتانلار چيكميشتير.
بی كنچلرين فاالييتلرينه ورنك اولماك اوزر، هز. پايكامبر’ه ايويني تاهسيس ايدن و ١٧ ياشينده إیسلام’ي كابول ايتميش اولان ايركام ب. ايبي’ل-ركام’ين إیسلام’ين إیلك ييلارينده اوستلنميش اولدیگی روله بوراده تماس ايتمك إیستييوروز. پايكامبرليگينين إیلك ييلارينده هز. پايكامبر’ين ايركام’ين ايويندكي فاالييتلرينين ونملي بير مرهاله تشكيل ايتيگي كورولمكتدير. بی ايو، تبليگ فاالييتي إیچين سون درجه ايلوريشلي إیدي. كابه هارمينه داهيلدي. سافا تپسينين ايتگينده بولونويوردو. هاج و اومره ماكسادييله ديشاريدان كلنلرله ديكاتي چكمدن بوراده تماس كورمه إیمكاني واردي. ايريجه مكلي موسلومانلار ده ايركام’ين ايوينه كولايجه كليپ كيدبيلييورلاردي. هز. پايكامبر بوراده بير ياندان ساهابايه ديني بيلكيلر وگرتييور; ديگر ياندان إیسلام’ه داوت كورويني يرينه كتيرييوردو. بی ايودكي فاالييتلر سونوجی بيرچوك كيشي إیسلام’ه كيرميشتير. هز. ومر بوراده موسلومان اولانلارين سونونجوسودور. دارولركام’ين مركز اولاراك كولانيلماسي، إیلك موسلومانلارين إیسلام’ي كابول تاریخلرينه بير ايساس تشكيل ايتميشتير. نيتكيم تاریخچيلر، إیلك ساهابيلرين موسلومان اولوشلاريني، “رسûلولاه’ين دارولركام’ه كيرمسيندن ون-سونرا”، “دارولركام’ده إیكن” شكلينده تاریخلنديريلميشتير.
يسلام’ين إیلك ييلارينده بويوك هيزمتي كچن كنچلردن بيري ده هز. علی’دير. اونون كنچليگيندكي فاالييتلري هركس تارافيندان بيلينمكتدر كي، اون كازانديگي كاهرامانليكلاريني كنچليگيند، ٢٠ إیلا ٣٠ ياشلاري اراسينده كرچكلشتيرميشتير.
كنچلرين، مكه دونمينده إیسلام’ين اراپ ياريماداسي’نين ديشينده تانينماسينده ده ونملي فاالييتلري اولموشتور. ٢٥ ياشلارينده إیكن هابشيستان’ه هيجرت ايدن جافر ب. ايبû تاليب’ين، إیسلام’ي ساوونماك اوزره هابشيستان هوكومدارينين، هريستييان دين آطەملارينين و ساراي ايركانينين هوزورونده ياپتيگي كونوشمه ايدبي يوندن و موهتوا اچيسيندان تاریخ كيتاپلاريميزي سوسلمكتدير.٢٩
دارو’ل-ركام’ده إیكن موسلومان اولان موس’اب ب. اوماير، إی. اقابه بياتي’ندان سونره هز. پايكامبر تارافيندان مدين’يه وگرتمن اولاراك كوندريلدي. او سيراده ٢٥ ياشلارينده بير كنچ اولان موس’اب ب. اوماير’ين فاالييتلري سونوجونده پك چوك مدينلي موسلومان اولدی. هپسيندن ونمليسي اوسايد ب. هوداير و سا’د ب. مواز كيبي إیكي نوفوزلی كابيله ريسينين إیسلام’ه كيريشيني ساگلادي. مشهور تاریخچي إیبنو’لسير، موس’اب’ين بی فاالييتينين، إیسلام’ين ياييلماسينه ياپتيگي كاتكييه ووركی ياپماكتان كنديني الاماز.٣٠
مدينه دونمينده ده كنچلرين فاالييتلري ديكات چكمكتدير. بوراده زايد ب. سابيت’ين فاالييتلرينه تماس ايتمك يرينده اولاجقتير. هز. پايكامبر تارافيندان كومشی هوكومدار، ايمير و اراپ كابيللرينه كوندريلن مكتوپلارين چوگی زايد ب. سابيت’ين كالميندن چيكميشتير. كزه او، كومشی اولكلردن كلن مكتوپلاري ترجومه ايتمك و واپ يازماك إیچين هز. پايكامبر’ين ايمرييله إیبرانيجه و سوريانيجه وگرنميشتير. ایی بير ميراس بولوشتوروجوسی اولدیگی إیچين ساواشلارده ايله كچن كانيمتلرين تاكسيمينه ده او ممور ايديلميشتير. واهيي كاتيپلري اراسينده ير الان زايد، هز. پايكامبر وفات ايتيگينده ٢١ ياش جیوارينده بولونان زايد، هز. ايبû بكير دونمينده كور’ان-ي كريم’ي م’تمكله كورولنديريلميش و بی كوروي باشارييله يرينه كتيرميشتير.٣١ يوجه كيتابيميز كور’ان-ي كريم’ي م’دن بی ساهابينين، بويلسينه جیدي و ونملي بير فاالييتي كرچكلشتيرديگي سيرالارده ٢٢ ياش دولايلارينده اولماسي، إیسلام’ين إیلك دونمينده كنچلرين نه درجه بويوك رول اويناديگيني اورتايه كويماكتادير.
يسلام هوكوكونده كيياسين شر’î دليلردن بيري و إیجتيهادين مشرû اولدیگونه داير هز. پايكامبر دونميندن بير اولاي ناكلديلير. بونه كوره هز پايكامبر مواز ب. بل’ي ند’ه كادي و وگرتمن اولاراك كوندريركن، كنديسينه بير داوه كتيريلديگي زمان نايه كوره هوكوم ورگيني سورار. مواز “الل’ين كيتابينه كوره هوكوم وريريم” در. هز. پايكامبر “و’نده بير هوكوم اولمازسه نايه كوره وريرسين؟” دييه سورار. مواز “رسûلولاه’ين سونتينه كوره هوكوم وريريم” در. هز. پايكامبر “گر رسûلولاه’ين سونتينده ده هوكوم بولامازسان نه ياپارسين؟” دايينجه مواز “كندي كوروشومه كوره هوكوم وريريم” در. هز. پايكامبر اونون بی وابيندان سون درجه ممنون اولور.٣٢ مواز’ين، هز. پايكامبر تارافيندان يمن’ه كوندريلديگي ايسناده ياشلي باشلي بير إینسان اولدیگی دوشونولبيلير. هالبوكي مواز او تاریخته ٢٦-٢٧ ياشلارينده بولونويوردو.
هز. پايكامبر واهيي كاتيپلريني گنلليكله كنچلر اراسيندان سچميش; كنچلرين فتوا ورمسينه موساده ايتميش; اونلاردان وگرتمنلر تايين ايتميشتير. هز. پايكامبر كنچلري اسله إیستيسمار ايتمميشتير. اونلاري موهتمل تهليكلرين كوجاگينه اتماكتان كاچينميشتير. اونلارين هايجانيني إیستيسمار ايتمه جیهتينه كسينليكله كيتمميشتير. كنچلري چوگی ياشلي ساهابيلردن اولوشان اوردولاره كوموتان تايين ايتميشتير. چوگی ساواشلارده سانجاگي بيززات كنديسي كنچلره ورميشتير. مسله تبوك سفري’نده سانجاگي زايد ب. سابيت’، بدير’ده هز. علی’ي، ورميشتير. ١٨ ياشلارينده اولان اوسامه ب. زايد’ي سوريي’يه كوندرديگي اوردويه كوموتان تايين ايتميشتير.
هز. پايكامبر’ين كندي كنچليگي د، هاياتينين تاكدر ايديلە جك و ورنك اليناجاك دونملريندندير. هز. پايكامبر كنچليگيند، ٢٥ ياشلارينده إیكن مك’ده سادجه “ل-مين” دييه انيلييوردو. هز. پايكامبر’ين چورسين، اركاداشلارينه باگليليگي، دوستلوگه ورديگي ونم و دوگرولوگی كنچلر إیچين ورنكتير.
هز. پايكامبر، ٢٠ ياشينده إیكن هيلفو’ل-فودûل مييتينه كاتيلميشتي. بی سورتله مك’نين ايمنييتينين ساگلانماسينه هنوز كنچ إیكن كاتكيده بولونموشتو. بی هاركتييله هاكسيزليگه كارشي اولدیگونی كوسترميشتي. هز. پايكامبر توپلوم إیچينده مايدانه كلبيلە جك تفريكالاري ونلمايه چاليشيردي. كنچلر ده اونون بی واسفيني ورنك المالي، تفريكايه فيرسات ورممملي و تفريكايه الت اولماماليديرلار. يتيشكينلر ده كنچلري تفريكايه الت ايتممليديرلر.
هز. پايكامبر، كييامت گونونده ارشين كولكسي آلتونده موتلی اولاجقلار اراسينده كونلی الل’ه باگلي، سوە رك الل’ه إیبادت ايدن كنچلري ده سايميشتير.٣٣ اونون إیچين كنچلر دينين ڭ ایی كنچليكته ياشاناجاگينين بيلينجینده اولماليديرلار.
كنچليك دايينجه سادجه ايركك چوجوك اقله كلممليدير. بير توپلومده كنچلرين ياريسيني كنچ كيزلار اولوشتورور. إیسلام’ي إیلك كابول ايدنلر اراسينده كنچ كيزلارين و كادينلارين ونملي موكيي واردير. هز. پايكامبر’ين كيز چوجوكلارينه وزل إیتينه كوسترديگي بيلينمكتدير.
هز. پايكامبر’ين إیسلام كاردشليگينه ورديگي ونم كنچلره ورنك اولماليدير. بيربيرينين دوشونلرينه سايكيلي اولماليديرلار. كنچلر ايريجه هز. پايكامبر’ين إیستيشâرايه ورديگي ونمدن درس الماليديرلار. باشكالارينين، بويوكلرين تجروبلريندن، بيريكيملريندن إیستيفاده ايتمليديرلر. هز. محمد (س.ا.س.)، پايكامبر اولدیگی هالد، باشكالارينه دانيشميش، كنديسيني إیستيشاره موسسسينين ديشينده توتماميشتير. هاته إیستيشاره اونه الل تالا تارافيندان ايمرديلميشتير. چونكی هركسين هرشايي بيلمسي مومكون دگلدير. بازيلاري، بازي شايلري داهه ایی بيليرلر. ديگرلري ده اونلارين بيلكي و تجروبسيندن إیستيفاده ايدرلر.
هز. پايكامبر’ين ساگليگي كورومايه ورديگي ونم، كنچلر إیچين بير ورنكتير. او، ساگليگين كورونماسيني و هاستالانمادان ونجه ساگليگين دگرينين بيلينمسيني إیستميشتير.٣٤ إینسان ساگليگينه زارارلي اولان پك چوك اليشكانليگه مسله سيكاره إیچكي و كوماره كنچليك دونمينده اليشيلير. كنچلر بی كونوده ديكاتلي اولماليديرلار. بويوكلر ده بی هوسوسلارده كنچلره كوتو ورنك اولماماليديرلار. ايوه سوركلي سارهوش كلن بير بابه چوجوگونی إیچكينين كوجاگينه دوشمكتن كورتاراماز.
هز. پايكامبر ايله ياپيسينين ساگلاملاشتيريلماسينه بويوك ونم ورميشتير. ايله بيرايلرينين كارشيليكلي كورولريني اچيك اچيك بليرتيگي ساييسيز سوزلري واردير. بی سوزلرينين يانيسيره موتلی و هوزورلی بير ايله اورتامينين كرچكلشمسيني تمين إیچين تمل ايساسلاري ياشاييشي إیله ده كوسترميشتير. بويله بير اورتامين، كنجین روه و بدن ساگليگي اچيسيندان ونملي اولدیگی اسله اونوتولماماليدير. صاغلقلي ايله اولمادان صاغلقلي كنچليك اولاماياجاگي بليدير. ايله بويوكلري، كنچلرين إیلريكي هاياتينده ورنك الابيلكلري ورنك بير هايات تارزي سركيلمليدير. ايله بيرايلري اراسينداكي اولومسوز إیليشكيلر چوجوكلاره و كنچلره يانسيتيلماماليدير.
كنچلرين ايگيتيمينده يتيشكينلره ده كورولر دوشمكتدير. يتيشكينلرين كوراجاگي سيجاك و موتلی بير ايله يوواسينده هز. پايكامبر’ين ايله فرتلرينه كارشي توتومی كنچلره هم توريك اچيدان وگرتيلملي و هم ده كنچ بيززات كنديسي، بونون اويكولاماسينه ايله إیچينده تانيك اولماليدير.٣٥
كايناكچا:
٢٩. إیبن هيشâم، إی، ٣٣٦-٣٣٧.
٣٠. إیبنو’ل-سير، اوسد، و، ١٨٢.
٣١. إیبن هانبل، إی، ١٠; بوهاري، وي، ٩٨-٩٩.
٣٢. ايبû داوود، إیو، ١٨.
٣٣. بوهاري، إی، ١٦٠-١٦١.
٣٤. بوهاري، ويي، ١٧٠.
٣٥. مهمت ايدين، “كنچليك و دين”، كنچليك و دين، انكاره ١٩٩٨، س. ٢١٩-٢٥٨.
كايناك: هز. محمد و ايورنسل مساژي – پروف. در. إیبراهيم ساريچام







یورم یاپ